W Polsce jest aktualnie 155 zakładów karnych oraz aresztów śledczych. Według stanu na 31 marca br. w w polskich jednostkach penitencjarnych przebywało łącznie 74.313 osadzonych, z czego 12.641 (ponad 17%) zatrudnionych było odpłatnie. Blisko 900 z nich pracowało przy produkcji mebli.

Reklama

Zgodnie z prawem więźniowie mogą być zatrudniani nieodpłatnie lub odpłatnie. Do nieodpłatnego zatrudnienia osadzonych uprawnione są organy administracji publicznej i samorządu terytorialnego, organizacje pożytku publicznego, a także instytucje charytatywne. Z kolei odpłatnie mogą zatrudnić więźniów osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, spółdzielnie oraz spółki. Chodzi zarówno o spółki osobowe (cywilne, jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjna i partnerskie), jak i kapitałowe (akcyjne, z o.o. oraz przedsiębiorstwa państwowe). Z tej możliwości w skali kraju korzysta obecnie ponad 280 firm z różnych branż. Wśród nich 26 firm to firmy z branży meblarskiej.

Aby móc pracować zarobkowo więzień musi przede wszystkim wyrazić zgodę na podjęcie pracy. Następnie musi przejść niezbędne badania lekarskie, spełnić wymogi formalne stawiane przez pracodawcę (np. odpowiednie wykształcenie, doświadczenie zawodowe itp.). Wreszcie – musi spełnić warunki dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu pracy.

Więzień pracujący, czyli kto?

Jak podkreśla por. Aleksander Czyżowicz z Zespołu Prasowego Centralnego Zarządu Służby Więziennej osadzeni pracujący są tak samo traktowani jak pozostali osadzeni. Osadzonym pracującym przysługuje m.in. prawo do odpłatnego urlopu wypoczynkowego. Czy z tytułu pracy zarobkowej więźniom przysługują jakieś dodatkowe „przywileje”, jak choćby warunkowe przedterminowe zwolnienie?

Nie jesteśmy w stanie oszacować, ilu osadzonych pracujących przy produkcji mebli otrzymało warunkowe przedterminowe zwolnienia z odbywania dalszej części kary. Na otrzymanie warunkowego przedterminowego zwolnienia składa się wiele różnych czynników i przesłanek. Oczywiście właściwa postawa w miejscu pracy, jak i sam fakt zatrudnienia są czynnikami pozytywnymi, ale nie przesądzają o otrzymaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia – wyjaśnia por. Aleksander Czyżowicz.

Trudno także określić, jakie przeciętne wynagrodzenie otrzymują osadzeni zatrudnieni przy produkcji mebli. Zależy to od wielu czynników m.in. systemu zatrudnienia, umowy itp. Art. 123 § 2 Kodeksu Karnego Wykonawczego przewiduje, że wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie kwoty, co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę…

Czy praca więźniów się opłaca?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami z tytułu kosztów zatrudnienia, przedsiębiorca zatrudniający osoby pozbawione wolności otrzymuje ryczałt w wysokości 20% wartości wynagrodzeń przysługującym zatrudnionym osobom oraz po spełnieniu określonych warunków może ubiegać się o dotację lub pożyczkę (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 stycznia 2012 r. w sprawie Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych i Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy).

Zatrudnienie w oparciu o skierowanie do zatrudnienia (decyzja dyrektora jednostki) eliminuje konieczność stosowania wobec zatrudnionych przepisów Kodeksu Pracy (oprócz działu X – przepisy BHP oraz działu VI – o czasie pracy). Nie jest to zresztą jedyna korzyść dla przedsiębiorców zatrudniających więźniów. Osoba pozbawiona wolności, mimo zatrudnienia, nie jest pracownikiem zatrudniającego w rozumieniu prawa pracy. Nie ma zatem potrzeby zawierania indywidualnych umów o pracę. Pracodawca jest zwolniony z obowiązku odprowadzania składki zdrowotnej za zatrudnienie osoby pozbawionej wolności. Osoby pozbawione wolności nie są też objęte obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym. Zatrudniający ma ponadto prawo wnioskowania o zmianę miejsca i rodzaju pracy lub o wycofanie osoby pozbawionej wolności z zatrudnienia bez zachowania formy i terminów przewidzianych w prawie pracy.

Jak w praktyce wygląda praca więźniów np. przy produkcji mebli? Mamy możliwości budowy hal o powierzchni kilku tysięcy metrów kwadratowych. Już istnieją duże hale, w których produkowane są meble np. w Zakładzie Karnym w Czarnem, Zakładzie Karnym w Potulicach. Praca odbywa się zarówno w halach produkcyjnych zlokalizowanych na terenie zakładów karnych, jak również w zakładach należących do poszczególnych firm poza terenem zakładów karnych. W takich halach spełnione są wszystkie normy i wymagania zawarte w obowiązujących przepisach. Należy również pamiętać, że w halach zlokalizowanych poza terenem zakładów karnych więźniowie mogą pracować z pracownikami cywilnymi i takie sytuacje się zdarzają – wyjaśnia por. Aleksander Czyżowicz.

Praca dla więźniów

Od kwietnia 2016 r. prowadzony jest program „Praca dla więźniów”. Składa się on z trzech filarów. Pierwszy przewiduje zbudowanie w latach 2016-2023 40 hal przemysłowych zlokalizowanych przy zakładach karnych i aresztach śledczych, w których pracować będą więźniowie. Drugi filar rozszerza zakres nieodpłatnej pracy więźniów na rzecz samorządów. Z kolei trzeci filar dotyczy wprowadzenia większych ulg dla przedsiębiorców, którzy zatrudniają więźniów.

Na rok 2018 przewidziano otwarcie kolejnych 12 hal produkcyjnych, w których zatrudnienie znajdzie 1.515 osadzonych.

TEKST: Marek Hryniewicki

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 6-7/2017