To pytanie zadaje sobie wiele osób. Czy rzeczywiście atrakcyjne oferty i promocje są tak korzystne? Badanie dla BIG InfoMonitor i Gleevery pokazuje, że ponad 25% Polaków kupuje nowe produkty, nawet jeśli te, które już posiadają wciąż są sprawne.

Reklama

Jak przypomina UOKiK, od początku roku przedsiębiorcy, którzy informują o obniżce ceny towaru lub usługi, mają obowiązek podawać najniższą cenę z 30 dni przed obniżką. To szczególnie ważne w kontekście wyprzedaży w Black Friday i Cyber Monday. Teraz konsumenci rzeczywiście zobaczą, czy każda promocja to okazja do zakupu w atrakcyjnej cenie.

Tegoroczny Black Friday przypada 24 listopada, ale przedsiębiorcy już od dłuższego czasu reklamują różnego rodzaju promocje w ramach Black Month czy Black Weeks. Po Czarnym Piątku można się spodziewać wyprzedaży z okazji Cyber Monday, a następnie rozpocznie się sezon promocji przedświątecznych. 2023 rok przyniósł zmiany, które diametralnie wpłynęły na sposób prezentowania okazji cenowych. Dyrektywa Omnibus wprowadziła obowiązek podawania najniższej ceny towarów lub usług z 30 dni przed obniżką. Dla konsumentów to informacja o tym, czy rzeczywiście zakup jest tak atrakcyjny, jak głosi reklama.

Z kolei z danych Rejestru Dłużników BIG InfoMonitor wynika, że 2,7 mln Polaków ma zaległości finansowe. To tylko jeden z negatywnych skutków „obchodzenia święta zakupów”. Zwiększenie konsumpcji w okresie Czarnego Piątku ma również negatywny wpływ na środowisko. Alternatywą pozwalającą utrzymać dotychczasowy poziom życia bez nadwyrężania domowego budżetu może być wynajem, który jednocześnie pomaga ograniczyć ekologiczny koszt konsumpcji.

Reklama

Od Black Friday do Cyber Monday

Przed nami jeden z najbardziej oczekiwanych okresów handlowych roku – Black Friday, a zaraz po nim Cyber Monday. Dni tradycyjnie obchodzone w USA zdobyły popularność również w Europie. Przyniosły za sobą lawinę promocji, zniżek i okazji, które kuszą konsumentów. Jednak za tym powszechnym entuzjazmem zakupowym kryją się zarówno skutki finansowe, jak i oddziałujące na wszystkich konsekwencje ekologiczne.

O ile w swojej „ojczyźnie” Black Friday, przypadający w tym roku na 24 listopada, faktycznie jest dniem wyjątkowym i oznacza ogromne obniżki cen w wielu sklepach, o tyle w Polsce przez lata wyglądało to nieco inaczej. Po pierwsze okres ten jest rozciągnięty w czasie, w niektórych przypadkach obejmując nawet kilka tygodni. Po drugie, promocyjne oferty nie zawsze są tak atrakcyjne, jak się pozornie wydają. Czy podobnie będzie w tym roku? Po raz pierwszy – dzięki unijnemu prawu, nazywanemu Omnibusem, nieetyczne praktyki sprzedawców mają być łatwiejsze do wychwycenia. Regulacje obowiązujące od stycznia 2023 r. nakazują sklepom pokazywać obok aktualnej ceny, również tę najniższą z ostatnich 30 dni [1].

Co zmieniła Dyrektywa Omnibus?

Nowy system monitorowania cen ma pomóc w ocenie rzetelności promocji. Jeszcze dwa lata temu jak, podawał Deloitte w „Świątecznym barometrze cenowym” „wyjątkowe okazje” oznaczały średnio 3,6% obniżki w porównaniu z ofertami z poprzedniego piątku. Czy zestawienie cen ostudzi zapędy rodzimych konsumentów?

Przed wprowadzeniem nowych regulacji konsumenci nie mieli realnego narzędzia, punktu odniesienia, dzięki któremu mogliby zweryfikować hasła marketingowe obiecujące wyjątkowe okazje. Po zmianie prawa wystarczy, że zapoznają się z najniższą ceną z 30 dni przed obniżką, która musi być widoczna przy towarze lub usłudze. To od niej przedsiębiorcy powinni obliczać wysokość rabatów i to ona jest teraz najważniejszą informacją dla kupujących – mówi prezes UOKiK Tomasz Chróstny.

Dyrektywa Omnibus obowiązuje od 1 stycznia 2023 r. Prezes UOKiK monitoruje jak przedsiębiorcy dostosowali się do nowych obowiązków. Postawił zarzuty czterem przedsiębiorcom w związku z błędnym prezentowaniem promocji, wystosował ponad 60 wystąpień miękkich. W toku jest 14 postępowań wyjaśniających w sprawie sklepów stacjonarnych. Po działaniach Prezesa UOKiK, w tym publikacji wyjaśnień, jak prawidłowo prezentować informacje o obniżce, znaczna część przedsiębiorców skorygowała dotychczasowe praktyki.

5 przykazań konsumenta

1. Daj sobie czas do namysłu. Zakupy, nie tylko na wyprzedażach, powinny być przemyślane. Wystarczy zwrócić uwagę na wszystkie ceny, które zostały podane, zwłaszcza tę najniższą z 30 dni przed obniżką. Przedsiębiorcy mogą również stosować różne sztuczki, które wywołują presję czasu i skłaniają do szybkich, nieprzemyślanych zakupów (tzw. dark patterns). Zastanów się, czy dany produkt jest Ci rzeczywiście potrzebny.
2. Cena cenie nierówna – porównaj. Zawsze porównaj najniższą ceny z 30 dni przed obniżką z ceną promocyjną. Inne wartości podawane przez przedsiębiorców, jak cena referencyjna czy początkowa, nie stanowią rzetelnego punktu odniesienia. Pamiętaj także, żeby sprawdzić oferty u różnych sprzedawców. Zwłaszcza zakupy przez internet pozwalają szybko zorientować się, czy interesujący artykuł nie występuje w podobnej cenie w wielu miejscach, nie tylko czasowo. Zwracaj też uwagę na cenę także podczas finalizacji zakupu.
3. Masz prawo do reklamacji. Artykuły kupione na promocji możesz reklamować na tych samych zasadach co zakupy w cenie regularnej. Wyjątkiem może być konkretna wada produktu, z której wynikał rabat i o której zostałeś przed zakupem poinformowany. Tej wady reklamować nie możesz, ale każdą inną tak. Od początku 2023 r. reklamacje składane są na podstawie „odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową”. W pierwszej kolejności możesz żądać naprawy lub wymiany wadliwego towaru. W kolejnym etapie możliwy będzie zwrot pieniędzy (częściowy lub całkowity). Sprzedawca odpowiada za wady przez 2 lata od wydania towaru. Termin przedawnienia roszczeń reklamacyjnych wynosi 6 lat. Sprzedawca musi odpowiedzieć na reklamację w ciągu 14 dni od dnia jej otrzymania. Jeżeli tego nie zrobi, uważa się, że ją uznał.
4. Kupujesz w internecie? Masz prawo do odstąpienia od umowy w terminie 14 dni. To czas do namysłu i rozważenia racjonalności zakupu i możliwość zapoznania się z produktem. Zdarza się, że ten czas zostaje przez sprzedawcę wydłużony. Prawo do zwrotu produktu nie obowiązuje, gdy został on przygotowany na specjalne zamówienie, jak np. biżuteria z grawerem czy szyty na miarę garnitur.
5. Kupujesz stacjonarnie? – O tym, czy będziesz mógł zwrócić kupiony towar, decyduje tylko i wyłącznie sprzedawca. Koniecznie sprawdź, czy i na jakich zasadach sklep przewiduje taką opcję. Może być tak, że zwrot będzie na kartę podarunkową lub w ogóle nie będzie możliwy.

Wysoka cena za Black Friday

Jak wynika z najnowszego raportu Strategy & Polska[2], z tegorocznego Black Friday i Cyber Monday planuje skorzystać blisko 2/3 Polaków. Prawdopodobnie nie będą to drobne zakupy, gdyż spodziewane wydatki mają wynieść około 1 tys. zł. Badanie „Polacy, a ekonomia współdzielenia” zrealizowane dla BIG InfoMonitor we współpracy z Gleevery potwierdza, że ponad ¼ respondentów lubi mieć najnowszy produkt, nawet gdy dotychczas posiadany nadal jest dobry. W świetle niepokojących statystyk, prowadzącego rejestr dłużników BIG InfoMonitor, które mówią o kłopotach z terminowymi płatnościami 2,7 mln Polaków, celebracja Black Friday budzi obawy dotyczące długofalowych konsekwencji finansowych. Gorączkowe poszukiwanie okazji i rabatów może prowadzić do impulsywnych zakupów. Choć w danej chwili wydają się one korzystne, w rzeczywistości przyczyniają się do narastania problemów finansowych.

Negatywne konsekwencje finansowe to nie jedyny skutek pochopnych zakupów w okresie Czarnego Piątku. Black Friday,  raj dla konsumpcjonizmu to jednocześnie koszmar dla środowiska. Europejska Federacja Transportu i Środowiska szacuje, że ruch ciężarówek, które przewożą zakupy w tygodniu Black Friday, zwiększy się o 94% [3]. Koszty środowiskowe związane ze wzmożonymi zakupami, mogą w najbliższych latach przyczynić się do spadku zainteresowania tego typu inicjatywami. Według badań Quality Watch, 75 proc. ankietowanych przypisuje ochronie środowiska istotne znaczenie w codziennym życiu.

Uwzględnianie kwestii środowiskowych w codziennym życiu częściej deklarują kobiety niż mężczyźni. Odsetek ten rośnie też wraz z wiekiem ankietowanych. Wśród najstarszych (65+) blisko 90% uważa, że ochrona środowiska jest istotna. Niezależnie od wieku respondentów nieustannie przybywa osób, które w ramach ekologicznego podejścia do życia, świadomie ograniczają konsumpcję. Obecnie jest to 24% respondentów, o 2 pp. więcej niż trzy lata wcześniej – informuje Sławomir Grzelczak, prezes BIG InfoMonitor.

Wypożyczanie sposobem na optymalne wykorzystanie i testowanie

Wzrost świadomości konsumentów może tylko cieszyć. Istnieje już sposób na jednoczesne czerpanie radości z używania najnowszych gadżetów i dbanie o naszą wspólną przyszłość. Zamiast kupować, warto wypożyczyć to czego potrzebujemy.

Już nie tylko książki, filmy czy hulajnogi. Dziś możemy wypożyczyć sprzęt RTV i AGD, w tym konsole do gier, tablety, komputery i telefony, ale też sprzęt sportowy czy roboty czyszczące lub ekspresy do kawy. Używamy przedmiotu przez okres, jaki potrzebujemy. To może być tydzień, miesiąc, czy nawet rok. Możemy więc wypożyczyć konsolę do gier lub zestaw VR, by zapewnić rozrywkę sobie lub przyjaciołom, zabrać kamerę sportową lub dron na wyjazd narciarski, a nawet zaopatrzyć się w oczyszczacz powietrza na zimę. Gdy już przestaniemy potrzebować sprzętu, zwracamy go, by mógł z niego skorzystać kolejny użytkownik. W ten sposób jedno urządzenie może posłużyć wielu osobom – mówi Wojciech Rokosz, prezes Plenti, polskiej firmy, która zapewnia dostęp do elektroniki na żądanie.

Alternatywne formy konsumpcji

W ciągu ostatniego roku już co czwarty Polak zadeklarował korzystanie z usług wynajmu produktów. Świadczy to o rosnącej popularności alternatywnych form konsumpcji, które pozwalają ograniczyć jej koszt ekologiczny poprzez efektywniejsze wykorzystanie zasobów – zwraca uwagę Jakub Buga, założyciel i CEO Gleevery, platformy udostępniającej wynajem produktów z różnych kategorii, również w formie benefitu pracowniczego.

Badania pokazują również, że co ósma osoba (12%) widzi w wynajmie przedmiotów sposób na ograniczenie konsumpcjonizmu. A prawie co dziesiąty (9%) z respondentów dostrzega ekologiczny wymiar współdzielenia.

Wynajem elektroniki pozwala też przetestować urządzenie przed zakupem i uniknąć pomyłki, a następnie kłopotliwego zwrotu, szukania nowego nabywcy czy przetrzymywania… zbędnego sprzętu w szufladzie.

Plenti pozwala wypożyczyć urządzenie nawet na tydzień. To idealny okres, by poznać je ze wszystkich stron. A także przekonać się, czy mamy w domu miejsce na nowy sprzęt? Czy faktycznie sprawia nam satysfakcję i czy rzeczywiście go potrzebujemy? Może jednak dojdziemy do wniosku, że będziemy z niego korzystać tylko raz na jakiś czas, więc, zamiast kupować, wystarczy po prostu wypożyczać, gdy będziemy mieć potrzebę lub ochotę – dodaje Wojciech Rokosz.

Kto zyskuje, a kto traci?

Nie w każdym aspekcie życia ekologia ma dla nas duże znaczenie (33% respondentów). Nie lubimy też być do zachowań ekologicznych przymuszani (28%). Dwukrotne zastanowienie się i przeanalizowanie rzeczywistych potrzeb oraz sprawdzenie alternatywnych możliwości, takich jak wynajem, pozwoli uniknąć nieracjonalnych decyzji zakupowych nie tylko w Black Friday.

Bez względu na nasze funkcje społeczne i stan posiadania, kupowanie bez opamiętania jest niekorzystne. Nadmierna produkcja nakręcana przez popyt szkodzi planecie, a nadmierna konsumpcja naszym portfelom. Chcąc zaspokoić swoje potrzeby materialne, na pewno nie warto też się zadłużać. Aby znaleźć się w rejestrze dłużników BIG InfoMonitor wystarczy bowiem niespłacone przez min. 30 dni zobowiązanie w wysokości zaledwie 200 zł, a obecność na tej niechlubnej liście skutecznie utrudnia życie – przestrzega Sławomir Grzelczak.

ZOBACZ TAKŻE: Zamiast Black Friday 2023 IKEA promuje Green Black Friday

Wszystko wskazuje na to, że rachunek zysków i strat dla społeczeństwa i planety z powodu Black Friday jest jednoznaczny. Dodatkowo rzeczywista korzyść z promocji często okazuje się niewielka. Tym bardziej warto postawić na rozsądne zachowania zakupowe, a tam, gdzie to możliwe wypożyczać potrzebne przedmioty.

Badanie „Polacy a ekonomia współdzielenia” wykonane przez Quality Watch metodą CAWI na próbie 1065 osób, w dniach 15-18 września 2023. Opracowany dla BIG InfoMonitor we współpracy z Gleevery raport dotyczy wypożyczania produktów, zakupów ratalnych i stosunku do ochrony środowiska.

[1] Dyrektywa Omnibus.

[2] Strategy& Polska „Black Friday i wyprzedaże przedświąteczne: konsumenci w Polsce szykują portfele”, 2023.

[3] Europejska Federacja Transportu i Środowiska (T&E) “Black Friday: The hidden environmental cost of online shopping”, 2022.

Źródła: UOKiK i BIG InfoMonitor