Stół – 1) Stolica (staropol.); mebel o konstrukcji szkieletowej lub konstrukcji skrzyniowej, składający się z części wierzchniej (płyty roboczej) i podstawy, o różnorodnej konstrukcji i rozwiązaniach plastycznych, wykonywany z różnych materiałów (drewno, kamień, metal, szkło, tworzywa sztuczne), o szerokim zastosowaniu (m.in. do pracy).

Jak powstał stół?

Stół występuje w wielu typach i odmianach. Do pierwszych form przedstolarskich zalicza się m.in. ścięte pniaki drewna oraz kłody położone na palach wbitych w ziemię, a także różnego rodzaju maty, bloki kamienne itp.

Jedną z następnych konstrukcji było połączenie kilku elementów drewna ramą, związanie ich z palami i oderwanie od ziemi. Do wczesnych konstrukcji stolarskich należały stoły z blatem umieszczonym na dwóch parach skrzyżowanych nóg (krzyżak), a także stoły z blatem wspartym na jednej podporze (monopodium).

Historia stołu

W starożytności stoły były sprzętami drugorzędnymi, przeważnie o niewielkich wymiarach i o różnych kształtach blatu. Wsparte były na jednej lub kilku podporach. W starożytnym Egipcie były przeważnie prostokątne na trzech nogach. Dwie nogi na znajdowały się narożach jednego krótszego boku i jedna przeciwległa pośrodku drugiego boku. Każdy jadł przy własnym stole.

W kręgu cywilizacji grecko-rzymskiej używano najczęściej stołów małych na trzech nogach, często w kształcie nóg zwierzęcych. Były to stoliki pomocnicze, używane w czasie uczt i przyjęć, przystawiane do łóżka, na których spożywano posiłki w pozycji półleżącej, a pisano na kolanach.

Stół jako dekoracja

Poza małymi stołami rozpowszechnione były stoły wielkie, ciężkie, głównie okrągłe, z kamienia, bogato rzeźbione i inkrustowane. Służyły jako dekoracja i podstawy dla różnych przedmiotów. Stoły te były później inspiracją dla wielu typów mebli w XVIII wieku i na początku XIX wieku.

W cywilizacji arabskiej także używano tylko małych stolików. Siadano przy nich „po turecku”, a głównym sprzętem, na którym jadano były tace. Większe znaczenie miały stoły w kulturach Dalekiego Wschodu, a zwłaszcza w Chinach.

Rozpowszechnienie i wysoką rangę otrzymały stoły średniowieczne, zwłaszcza w Europie, wykonywane głównie z drewna (dąb, sosna, orzech) o różnych kształtach i podporach. Były to stoły z luźnym blatem kładzionym na podnóżu.

Początkowo w renesansie przodowały Włochy, gdzie wykształciły się różne miejscowe odmiany, np. stoły florenckie – były najczęściej sześcio- lub ośmioboczne, wsparte na pojedynczym trzonie, osadzonym u dołu w ciężkiej podstawie; stoły liguryjskie – z charakterystycznie rozbudowanym podnóżem.

Jakie są rodzaje stołów?

W XVI i XVII wieku stoły stały się integralną częścią wnętrza i nieco później – głównym. meblem kompletów. Powstały nowe typy, m.in. stoły przyścienne, składane, bilardowe. W tym czasie stoły przykrywano ciężkimi tkaninami, obrusami, serwetami, kapami.

W XVIII wieku nastąpił największy rozwój różnych form konstrukcyjnych i zróżnicowanie funkcjonalne stołów. Powstały m.in. stoły do spożywania posiłków (stół jadalny, cabaret), stoły do różnego rodzaju modnych w XVIII wieku zajęć ręcznych, do wielu okazjonalnych przyjęć i czynności (pomocnik), stoły dekoracyjne i reprezentacyjne.

Powstało też wiele stołów o oryginalnej konstrukcji, formie plastycznej i zmiennej funkcji (nerka, stolik do łóżka, stolik z uchylną płytą. Na początku XIX wieku najmodniejszym był stół okrągły, produkowany w różnych odmianach.

Z czego jakich materiałów wykonywane są stoły?

Od połowy XIX wieku wykonywany z nowych materiałów (żeliwo, papier mache, sklejka, materiały syntetyczne oraz z giętego drewna). W XX wieku powrócono do prostoty kształtu i formy oraz przede wszystkim dostosowaniu ich do funkcji. Doszły także nowe materiały – rury stalowe, szkło, tworzywa sztuczne.

Stół występuje także często w znaczeniu symbolicznym (stół okrągły), pełni rolę ołtarza, jest symbolem wspólnego posiłku. Nazwa polska stół pochodzi prawdopodobnie od „ściółki”, czyli wyściółki z liści czy trawy, na której jedzono.

2) Też: część robocza w różnego rodzaju maszynach (stół roboczy, stół krojczy itp.).

Źródło: Grzeluk I. (1998), Słownik terminologiczny mebli, Ośrodek dokumentacji zabytków. Ministerstwo Kultury i Sztuki.