Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał 2 marca 2023 r. wyrok w sprawie skargi Komisji Europejskiej dotyczącej gospodarki leśnej. TSUE wskazał w nim na uchybienia Polski.

Reklama

Wyrok dotyczy ustawy o lasach oraz ustawy o ochronie przyrody. Skarga Komisji Europejskiej o stwierdzenie uchybień Polski jako państwa członkowskiego została wniesiona 15 lipca 2021 r.

Czego dotyczył spór?

Komisja Europejska zarzuciła w skardze do Trybunału, że Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej:

– w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (zwanej dalej „dyrektywą siedliskową”) oraz w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (zwanej dalej „dyrektywą ptasią”), ponieważ wprowadziła do systemu krajowego przepisy, zgodnie z którymi gospodarka leśna prowadzona w oparciu o dobrą praktykę nie narusza żadnych przepisów dotyczących ochrony przyrody na mocy dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej;

– w sprawie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) i Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisanej w Aarhus w dniu 25 czerwca 1998 r., ponieważ wykluczyła możliwość zaskarżenia przez organizacje ochrony środowiska przed sądem planów urządzenia lasu.

Polska ustawa o lasach zbyt ogólna

Jeśli chodzi o kwestie związane z dyrektywą siedliskową i dyrektywą ptasią, to Trybunał zwrócił uwagę na zbyt ogólne sformułowania w polskiej ustawie o lasach. Opierają się one bowiem na domniemaniu, zgodnie z którym gospodarka leśna wykonywana według wymagań dobrej praktyki nie narusza przepisów o ochronie przyrody. Zdaniem Trybunału umożliwia to odstępstwa w sposób ogólny od postanowień prawa krajowego wdrażających przepisy dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej do celów działań prowadzonych w ramach takiej gospodarki leśnej, gdy działania te wiążą się z czynnościami zakazanymi przez przepisy obu tych dyrektyw.

Co się tyczy twierdzenia Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym gospodarka leśna nie obejmuje działań wiążących się z takimi zakazanymi czynnościami, należy stwierdzić, że art. 14b ust. 3 ustawy o lasach może ogólnie zezwalać na działania gospodarki leśnej, także wtedy gdy mogą one wiązać się z czynnościami zakazanymi na mocy przepisów krajowych wdrażających art. 12 i 13 dyrektywy siedliskowej oraz art. 5 dyrektywy ptasiej, a w szczególności tymi, które polegają na celowym niszczeniu lub zabijaniu okazów gatunków chronionych – dodał Trybunał.

Oznacza to, że zakwestionowane przez komisję Europejską przepisy polskiej ustawy o lasach, a także rozporządzenia w sprawie wymagań dobrej praktyki nie odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 16 dyrektywy siedliskowej i w art. 9 dyrektywy ptasiej, których powinny przestrzegać państwa członkowskie zamierzające wprowadzić odstępstwa w szczególności od art. 12 i 13 dyrektywy siedliskowej oraz art. 5 dyrektywy ptasiej.

Można zaskarżać plany urządzania lasów

Z kolei w kwestii możliwości zaskarżenia przez organizacje ochrony środowiska przed sądem planów urządzenia lasu Trybunał przypomniał, że zgodnie z zapisami dyrektywy siedliskowej: plan lub przedsięwzięcie, które nie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem terenu lub konieczne do jego zagospodarowania, ale które mogą na ów teren w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny (…) właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na integralność danego terenu oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.

Przepisy dyrektywy siedliskowej przewidują ponadto, iż każda ze stron zapewnia, w ramach krajowego porządku prawnego, by członkowie zainteresowanej społeczności mający wystarczający interes prawny lub powołujący się na naruszenie uprawnień, jeśli przepisy postępowania administracyjnego strony wymagają tego jako przesłanki, mieli dostęp do procedury odwoławczej przed sądem lub innym niezależnym i bezstronnym organem powołanym z mocy ustawy dla kwestionowania legalności z przyczyn merytorycznych lub formalnych każdej decyzji, działania lub zaniechania (…).

Trybunał przypomniał również, że przepisy wspomnianej konwencji z Aarhus mają na celu przyznanie zainteresowanej społeczności „szerokiego dostępu do wymiaru sprawiedliwości” obejmującego organizacje ochrony środowiska (…). Oznacza to – według Trybunału, że nawet jeśli konwencja z Aarhus (…) pozostawia państwom będącym stronami pewien zakres uznania w zakresie badania znaczącego oddziaływania danego przedsięwzięcia na środowisko, to jednak (…) dyrektywa siedliskowa konkretyzuje wymogi, które należy sformułować w odniesieniu do znaczenia oddziaływania na środowisko w dziedzinie europejskiej ochrony przyrody. Otóż negatywne skutki dla celów ochrony europejskich obszarów ochrony powinny co do zasady zostać uznane za znaczące w rozumieniu tego postanowienia konwencji z Aarhus, ponieważ organizacje ochrony środowiska mają prawo żądać, aby właściwe władze badały w indywidualnych przypadkach, czy planowane przedsięwzięcia mogą mieć takie znaczące oddziaływanie.

Oznacza to – konkluduje Trybunał – obowiązek zapewnienia przez Rzeczpospolitą Polską możliwości wystąpienia do sądu z wnioskiem o skuteczne zbadanie pod względem merytorycznym i formalnym legalności planów urządzenia lasu w rozumieniu przepisów ustawy o lasach, o ile plany te są objęte zakresem stosowania art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej.

Co orzekł Trybunał?

1. Poprzez przyjęcie art. 14b ust. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, zmienionej ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach, który przewiduje, że gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 i 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 6 ust. 1 i 2, art. 12 ust. 1, art. 13 ust. 1 lit. a) oraz art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmienionej dyrektywą Rady 2013/17/UE z dnia 13 maja 2013 r., a także art. 4 ust. 1, art. 5 lit. a), b) i d) oraz art. 9 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, zmienionej dyrektywą 2013/17.
2. Poprzez zaniechanie przyjęcia wszelkich przepisów ustawodawczych niezbędnych do zapewnienia organizacjom ochrony przyrody możliwości zwrócenia się do sądu z żądaniem skutecznego zbadania pod względem merytorycznym i formalnym legalności planów urządzenia lasu w rozumieniu przepisów ustawy o lasach, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43, zmienionej dyrektywą 2013/17, w związku z art. 6 ust. 1 lit. b) i art. 9 ust. 2 Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisanej w Aarhus w dniu 25 czerwca 1998 r. i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2005/370/WE z dnia 17 lutego 2005 r.
3. Rzeczpospolita Polska zostaje obciążona kosztami postępowania.