Za najważniejsze źródło wiedzy służące rozwojowi i dostosowywaniu do zmian rynkowych przedstawiciele firm meblarskich uznają kreatywność i pomysły pracowników oraz wyszukiwarki internetowe.

Reklama

Pomimo rozwoju nowoczesnych technologii wciąż wiele firm meblarskich uznaje za przydatne tradycyjne źródła, takie jak uczestnictwo w targach, konferencjach i imprezach branżowych, a także prasa specjalistyczna. Takie wnioski płyną z badania przeprowadzonego w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki nr NCN/2015/17/N/HS4/00205 pt. „Przepływy wiedzy w klastrach meblarskich w Polsce i na obszarze „Trzecich Włoch”.

Rozwój firmy wymaga ciągłego tworzenia lub pozyskiwania oraz wykorzystywania nowej wiedzy. W szczególności poszukiwane są przydatne informacje technologiczne – dotyczące technik produkcji, stosowanych maszyn, materiałów, komponentów; a także biznesowe – obejmujące sposoby zawierania umów z kontrahentami lub podwykonawcami, księgowość, sprawy zatrudniania pracowników, logistyki produkcji i sprzedaży czy promocji. Nowa wiedza potrzebna jest w każdej fazie rozwoju przedsiębiorstw i we wszystkich sektorach gospodarki: zarówno w przemysłach hi-tech i innowacyjnych usługach, jak i przemysłach niskiej czy średnio-niskiej techniki – do których najczęściej zalicza się przemysł drzewny i meblarski. Źródła wiedzy nie są stałe: wraz z postępem technologii informacyjno-komunikacyjnych (sektora ICT) pojawiają się nowe, a wykorzystywane wcześniej tracą na znaczeniu. Zagadnienie to znajduje się w kręgu zainteresowań zarządzania wiedzą – rozwijającej się dziedziny nauk ekonomicznych.

Skąd wiedza firm meblarskich?

Źródła wiedzy technologicznej i biznesowej wykorzystywanej przez firmy podzielić można na wewnętrzne – znajdujące się w samej firmie, oraz zewnętrzne – pochodzące z jej otoczenia. Wśród tych pierwszych znajdują się m.in. pracownicy z posiadanymi przez siebie informacjami i umiejętnościami, systemy przechowywania danych i zarządzania, instrukcje postępowania, bazy danych klientów.

Pracownicy firm mogą również brać aktywny udział w poszukiwaniu wiedzy – np. poprzez porównywanie z ofertą lub funkcjonowaniem innych podobnych firm, nawiązywanie umów lub nieformalnych kontaktów z innymi przedsiębiorstwami, czy przeprowadzając ankiety i badania satysfakcji wśród klientów. Źródła zewnętrzne można z kolei podzielić na trzy podstawowe grupy: profesjonalne firmy konsultingowe, instytucje publiczne i placówki naukowo-badawcze oraz wydarzenia branżowe, materiały prasowe i internetowe.

Lista może nie wyczerpywać wszystkich źródeł wiedzy wykorzystywanych w działalności gospodarczej przez firmy, jest jednak wystarczająca jeśli chodzi o meblarstwo.

Klastry meblarskie

Rozmieszczenie przestrzenne firm meblarskich jest nierównomierne, co wynika z czynników o charakterze historycznym (tradycje wytwórczości rzemieślniczej), przyrodniczym (m.in. dostęp do surowca – drewna), infrastrukturalnym (drogi umożliwiające transport surowców i komponentów, a także wywóz gotowych produktów), a przede wszystkim społeczno-gospodarczym – bo szczególnie istotne dla rozwoju firm meblarskich są dostęp i koszty siły roboczej oraz kwestie makroekonomiczne (rozwiązania finansowe i prawno-podatkowe, instytucje otoczenia biznesu, takie jak banki, agencje rozwoju przedsiębiorczości, ośrodki doradztwa biznesowego).

Obszary, na których koncentrują się firmy i instytucje związane z wybranym sektorem gospodarczym określa się mianem klastrów (zamiennie – np. we Włoszech znane też jako dystrykty przemysłowe). W zagranicznej literaturze naukowej opisanych jest wiele przykładów klastrów np. z Niemiec, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii potwierdzających, że na obszarze klastrów występują szczególne warunki do formalnych i nieformalnych przepływów wiedzy.

Miejsce dla firm meblarskich?

Przykłady te pokazują, że w klastrach często zachodzi zarówno celowy transfer wiedzy (od znanych nadawców do znanych odbiorców – w formie współpracy między firmami czy korzystania z usług firm konsultingowych), jak i nieformalne rozprzestrzenianie się wiedzy (np. podczas rozmów przedsiębiorców – co jest szczególnie ważne dla najmniejszych firm, np. rodzinnych). Dodatkowo miejsca, w których koncentrują się podmioty działające na rzecz wybranych sektorów tworzą możliwości do zawiązywania tzw. inicjatyw lub organizacji klastrowych – sformalizowanych działań lub podmiotów mających na celu inicjowanie współpracy oraz realizowanie wspólnych projektów (przedsięwzięć).

Meblarze to indywidualiści

Ponadto zaznaczają się mniejsze, pojedyncze obszary na terenie całego kraju: na styku województw lubelskiego i podkarpackiego (pow. biłgorajski i otaczające), w województwie pomorskim (pow. kartuzki, chojnicki) czy łódzkim (pow. radomszczański). Wszystkie te obszary uznać można za istotne koncentracje przestrzenne na meblarskiej mapie Polski (naturalnie na wysoką pozycję w światowych rankingach produkcji i eksportu mebli w największym stopniu wpływają firmy duże, które mogą, ale nie muszą być położone na terenie tak zdefiniowanych klastrów).

Analizując dane na poziomie regionalnym – wojewódzkim, największe relatywne zatrudnienie w meblarstwie – w porównaniu do innych województw – występuje w województwach wielkopolskim i małopolskim, a następnie warmińsko-mazurskim, pomorskim, podkarpackim, łódzkim i opolskim.

Jak dotychczas na obszarach koncentracji przemysłu meblarskiego niewiele zawiązano inicjatyw i organizacji klastrowych (przykłady to Klaster Mebel-Elbląg i Swarzędzki Klaster Producentów Mebli). Sformalizowane działania i stowarzyszenia firm meblarskich łącznie zrzeszają niewielki odsetek polskich firm meblarskich (poniżej 1%). Co więcej – ich znaczenie i oddziaływanie było dotychczas niewielkie. Firmy meblarskie działają w przeważającej większości indywidualnie.

Kępno a „Trzecie Włochy”

W celu zbadania najpopularniejszych współcześnie źródeł wiedzy wykorzystywanych przez firmy meblarskie, przeprowadzono badanie ankietowe wśród firm tego sektora w dwóch klastrach położonych w Zachodniej Polsce i Północnych Włoszech: „Kępińskim zagłębiu meblowym” oraz dystrykcie przemysłowym „Meble z Livenzy” (po włosku: Mobile del Livenza). Włochy – obok Niemiec i Polski – należą do europejskich liderów w produkcji i eksporcie mebli. Północno-wschodnia część kraju (Toskania, Emilia Romania, Wenecja Euganejska, Friuli Wenecja Julijska, Umbria, Marche) nazywa się niekiedy w literaturze „Trzecimi Włochami”, dla podkreślenia odróżniania od uprzemysłowionej i najbardziej rozwiniętej części północno-zachodniej oraz biednego południa (Mezzogiorno). Trzecie Włochy słyną z wielu dobrze prosperujących, rodzinnych firm w tradycyjnych sektorach wytwórczych, takich jak przemysł spożywczy (wino, sery), odzieżowy (co wiąże się z modą), ceramiczny czy meblarski.

Kępińskie zagłębie meblowe to nagromadzenie około 600 firm, w tym kilku znaczących, na obszarze powiatu kępińskiego oraz powiatów sąsiadujących (ostrzeszowskiego, oleśnickiego, wieruszowskiego). Klaster znacząco rozwinął się na przełomie XX i XXI w., a wzrost produkcji i ciągłe poszukiwanie pracowników w ostatnich latach pozwala zakwalifikować go jako „rosnącego” (artykuł o fenomenie rozwoju sektora meblarskiego w Kępnie ukazał się w miesięczniku „BIZNES meble.pl nr 12/2013).

Z kolei Meble z Livenzy to klaster położony w okolicy włoskich miast Treviso i Pordenone, na styku regionów Wenecja Euganejska Friuli Wenecja Julijska. Jest to klaster dojrzały, gdyż największy jego rozkwit miał miejsce w latach 70. i 80. XX w., a w ostatnich latach liczba firm i zatrudnienie w meblarstwie na tym obszarze spadają. Jest to jednak wciąż znaczące dla włoskiego, a nawet europejskiego meblarstwa miejsce. To między innymi na nim znajdują się małe i średnie przedsiębiorstwa rodzinne wytwarzające produkty znane i cenione na świecie ze względu na design, określane dumnym mianem „Made in Italy”.

Niechętni do współpracy

Łącznie w badaniu przeprowadzonym drogą telefoniczną lub internetową udział wzięło 100 przedstawicieli firm meblarskich z Kępna oraz 213 z Livenzy (reprezentatywność próby odpowiednio na poziomie ok. 9% i 5%). We Włoszech zaproszenie firm do udziału w ankiecie dało lepsze rezultaty, co wynika z większego szacunku dla uczelni i instytucji badawczych oraz większej otwartości w kontaktach z otoczeniem społecznym i gospodarczym. Polskie firmy generalnie niechętnie współpracują z uczelniami i instytucjami badawczymi argumentując to brakiem widocznych korzyści, brakiem czasu na wzięcie udziału w ankiecie, obawą przed intencjami osób ankietujących lub niepokojem przed ujawnieniem informacji, które zapewniają konkurencyjną pozycję na rynku (obawy te są w większości nieuzasadnione).

Ankietowanych przedstawicieli firm meblarskich poproszono m.in. o ocenę – w skali od 1 do 5 – przydatności wskazanych w ankiecie kategorii źródeł wiedzy technologicznej i biznesowej dotyczącej meblarstwa dla obecnego funkcjonowania i rozwoju firmy. 5 oznaczało, że jest to zdecydowanie przydatna forma, 4 – dość przydatna, 3 – ani przydatna, ani nieprzydatna, 2 – raczej nieprzydatna, 1 – niewykorzystywana.

Wykorzystywane źródła wiedzy firm meblarskich

Badanie pozwoliło wykazać, że zdaniem ankietowanych w klastrze w Polsce najważniejszymi źródłami nowej wiedzy są kreatywność i pomysły pracowników oraz wyszukiwarki internetowe. Z kolei w klastrze we Włoszech najwyższe średnie oceny uzyskały porównywanie z ofertą podobnych firm oraz targi, konferencje i imprezy branżowe. Łącznie w obu klastrach te cztery kategorie źródeł oceniono najwyżej.

W podziale na cztery wskazane wcześniej grupy źródeł wiedzy największą średnią ocenę uzyskały wydarzenia, media i internet. Potwierdza to, że to tam średnio najchętniej poszukuje się nowości w branży: zarówno w zakresie rozwiązań technologicznych, jak i biznesowych.

Wyniki świadczą o tym, że przedstawiciele firm uznają siebie oraz współpracowników za kluczowe podmioty w zakresie tworzenia nowej wiedzy. Korzystanie z internetu dotyczy poszukiwania informacji publicznie dostępnych. Im bardziej zaawansowane wiedza jest potrzeba, tym bardziej wyszukane źródła wiedzy okazują się przydatniejsze. Przykładowo ceny komponentów lub podstawowa oferta firm dostarczających tkaniny obiciowe jest dostępna on-line, ale o nowoczesnych maszynach wykorzystywanych w produkcji można się dowiedzieć na targach lub w prasie specjalistycznej. Z kolei wdrożenie odpowiedniej strategii marketingowej lub zmiana modelu biznesowego może wymagać już skorzystania z oferty specjalistycznych firm konsultingowych.

Porównując klastry meblarskie w Kępnie i Livenzy, ogólnie wyższe oceny uzyskały kategorie źródeł wiedzy w klastrze we Włoszech. Analizując poszczególne źródła wiedzy, szczególnie duże różnice dotyczyły takich kategorii: doradztwo i szkolenia firm zewnętrznych, szkolenia instytucji publicznych, badania satysfakcji klientów czy nowi pracownicy. Kategorie te we włoskim klastrze oceniono znacznie wyżej niż w klastrze polskim.

Wybrane wnioski

Badanie pokazało, że dla firm meblarskich zasoby wewnętrzne, w tym szczególnie kreatywność i pomysły pracowników, są uznawane za najważniejsze lub bardzo istotne źródło wiedzy służące rozwojowi i ich dostosowywaniu się do zmian rynkowych. Dużą rolę przyznają również wyszukiwarkom internetowym, które pozwalają w szybki sposób na dotarcie do pewnych informacji (jednak jedynie ogólnodostępnych, a więc o ograniczonej przydatności). Pomimo rozwoju nowoczesnych technologii wciąż wiele firm uznaje za przydatne lub średnio przydatne tradycyjne źródła wiedzy takie jak: uczestnictwo w targach, konferencjach i imprezach branżowych a także prasa specjalistyczna.

W obu klastrach ankietowani wskazują, że firmy chętnie porównują swoją ofertę i funkcjonowanie z innymi podobnymi firmami w otoczeniu, a część z nich wykorzystuje również formalną współpracę oraz rozmowy z innymi przedsiębiorstwami jako sposoby pozyskiwania nowej wiedzy. Potwierdza to fakt, że klastry stwarzają szczególne możliwości w zakresie pozyskiwania nowej wiedzy. Przedsiębiorcy chętniej jednak naśladują inne firmy z ukrycia niż kontaktują się z nimi (zapewne obawiając się ujawnić informacje, które spowodują utratę klientów lub przewagi rynkowej). Z kolei w przeważającej większości za zupełnie nieprzydatne uznaje się szkolenia instytucji publicznych oraz współpracę z jednostkami naukowymi i uczelniami (choćby były położone blisko).

Wyniki przeprowadzonego badania zdają się sugerować, że w dojrzałych klastrach (takich jak Meble z Livenzy we Włoszech) – bardziej docenia się znaczenie pozyskiwania wiedzy zewnętrznej, i to z różnych źródeł. Obok tradycyjnych kategorii – zasobów wewnętrznych firm oraz możliwości, jakie stwarza koncentracja firm i instytucji meblarskich w regionie, stosuje się również trudno dostępne, a często płatne źródła takie jak doradztwo zewnętrznych firm konsultingowych czy badania satysfakcji klientów. Polskie firmy meblarskie, w szczególności mikro i małe, wciąż uczą się zaawansowanych form pozyskiwania wiedzy.

Wiedza to rozwój firmy

Dodać należy, że szczegółowe wyniki w badaniu przydatności źródeł wiedzy różniły się w zależności od wielkości ankietowanych firm: im większe firmy, tym wyższe były deklarowane oceny dla wszystkich źródeł (średnia ocen ze wszystkich kategorii była wyższa). Świadczy to o tym, że średnie i duże firmy (w badaniu zdefiniowane jako te, w których pracuje odpowiednio powyżej 100 i 250 pracowników) przywiązują większą uwagę do zagadnienia zarządzania wiedzą. Badanie pozwoliło ponadto wykazać, że większa aktywność w korzystaniu ze źródeł nowej wiedzy przekładała się na większą innowacyjność: większe deklarowane wdrażanie nowych rozwiązań produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych. Myśląc o rozwoju firmy, warto więc interesować się aktualną, branżową wiedzą – bo pomaga to w rozwoju firmy. Z kolei wykorzystywane źródła wiedzy dostosować trzeba do celu, jakiemu ma służyć nowy zestaw informacji technologicznych i biznesowych, a także do dostępnych środków finansowych i organizacyjnych, jakie można w ich uzyskanie zaangażować.

*Koncentracje wyznaczone zostały za pomocą metody ilorazu lokalizacji. Iloraz lokalizacji (ang. Location Quotient, LQ) – to stosunek liczby firm meblarskich w danej jednostce administracyjnej (np. powiecie) do liczby wszystkich firm w tej jednostce, podzielony przez stosunek liczby wszystkich firm w jednostce do liczby wszystkich firm na obszarze kraju (oraz analogicznie zamiast liczby firm wykorzystując zatrudnienie w meblarstwie). Interpretacja: LQ > 1 – ponadprzeciętna koncentracja, LQ = 1 – liczba odpowiadająca średniej wartości dla wszystkich jednostek, LQ < 1 – mniejsza wartość analizowanego zjawiska na badanym obszarze w stosunku do średniej dla wszystkich jednostek.

TEKST: dr inż. Wojciech Dyba

Autor jest pracownikiem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej.

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 6-7/2018