Zawias – zawias, zawiasa, bant (staropol.); przegub metalowy lub z innych materiałów służący do obrotowego zawieszania skrzydeł drzwi, okien itd.

Z czego wykonany jest zawias?

Znane od starożytności – pierwsze wykonywano ze sznurka lub rzemienia, a także z drewna. W starożytnej Grecji wykonywane z drewna, kości, kamienia, brązu itp. W V-IV wieku p.n.e. stosowano zawias podobny do dzisiejszego taśmowego, złożony z cylindrycznych wałków połączonych czopami między sobą i z meblem. Wykonywano go z drewna i kości.

Od średniowiecza wykonywane są z metalu (gł. żelazo, mosiądz). Miały różne kształty i rozwiązania konstrukcyjne – umieszczano je na zewnątrz i wewnątrz mebla.

Współczesne zawiasy oferowane przez producentów okuć produkowane są głównie ze stali i umożliwiają szereg zastosowań konstrukcyjnych dla zamykanych elementów.

Jakie są rodzaje zawiasów?

Powstało wiele odmian zawiasów służących do różnych celów, np.:

• Czopowy (cepkowy) składa się z dwóch skrzydełek prostokątnych, z których jedno zaopatrzone jest w czop, natomiast drugie w odpowiedni otwór. Używany do zawieszania drzwi i okien, stosowany wtedy, gdy zawias ma być niewidoczny.
• Pasowy – złożony z długiego pasa metalowego, często ozdobnie wyciętego i połączonego sworzniem z krótkim skrzydełkiem lub hakiem. Typ ten stosowany jest od dawna w meblarstwie i stolarce budowlanej, szczególnie do ciężkich drzwi, bram, okiennic.
• Splatany (szarnierowy) – z dwoma skrzydełkami połączonymi trzpieniem. Należy do najczęściej używanych, produkowany w różnych wielkościach, kształtach (np. motylka) i odmianach.
• Wahadłowy – ze sprężyną pozwalającą otwierać drzwi w obie strony.
• Taśmowy – składa się z dwóch taśm połączonych prętem, występuje w różnych długościach. Stosowany jest do drzwi szafek itp., zabezpiecza je przed obluzowaniem.
• Nożycowy – składa się z połączonych odcinków taśmy, służy do utrzymywania odkładanej klapy w położeniu poziomym.

Zawiasy mogą być rozłączne (nasadzane), których w czasie rozbierania mebla nie trzeba demontować, a także nierozłączne, w których łączący je trzpień zanitowany jest obustronnie na skrzydełkach. Istnieje jeszcze szereg innych podziałów, np. proste, boczne, kątowe.

Do czego służy zawias?

W zależności od rodzaju mają następujące zastosowanie:

1. Puszkowe: głównie w meblach, zawiasy do szybkiego montażu, nasuwane, jednoprzegubowe:

• z cichym domykiem,
• bez cichego domyku,

które dalej można rozgraniczyć dla:

a) konstrukcji 90° jako:

• zawias standardowy 110° w wariancie drzwi: nakładanych, na przegrodę środkową, wpuszczanych,
• zawias do cienkich drzwi 110° w wariancie drzwi: nakładanych, na przegrodę środkową, wpuszczanych,
• zawias do grubych drzwi 95° w wariancie drzwi: nakładanych, na przegrodę środkową, wpuszczanych,
• zawias z zerowym uskokiem 165° w wariancie drzwi: nakładanych, na przegrodę środkową,
• zawias do drzwi z ramką aluminiową w wariancie drzwi: nakładanych, na przegrodę środkową, wpuszczanych.

b) konstrukcji 90° z uskokiem, jako:

• zawias kątowy 30° w wariancie drzwi nakładanych, wpuszczanych,
• zawias kątowy 45° w wariancie drzwi nakładanych, wpuszczanych,
• zawias kątowy 90°.

c) konstrukcji narożnikowych.

• push to open – czyli otwieranie drzwi przez docisk.

2. Specjalne: do drzwi szklanych, do drzwi składanych, do zabudowy lodówek, do lodówek, a także do szaf o konstrukcji listwowej, cylindryczne wpuszczane, wpuszczane, przykręcane ze sprężyną, czopikowy.

3. Specjalne do klap: także np. okucia do stołów (kąt otwarcia 180°).

Jak przytwierdza się zawiasy?

Prowadniki przytwierdzające zawiasy mają konstrukcję krzyżakową lub liniową (wkręty osadzone w podłużnej osi zawiasu, są dzięki temu niewidoczne). Projektant może wybrać dystans prowadnika względem zawiasu, co przekłada się na nałożenie drzwi w konstrukcji.

Osadzanie puszek zawiasów w elementach odbywa się przy użyciu wkrętów, wkrętów z mufami rozporowymi wykonanymi z tworzywa sztucznego, a także eurowkrętów. Dodatkowe akcesoria w postaci zaślepek pozwalają na zakrycie widocznych wkrętów, zarówno w prowadnikach, jak i samych zawiasów.

Źródło: Grzeluk I. (1998), Słownik terminologiczny mebli, Ośrodek dokumentacji zabytków. Ministerstwo Kultury i Sztuki.