Czy istnieje uniwersalny symbol wszelkich wytworów myśli ludzkiej? Znak, który oddaje w pełni oddzielenie ich od natury, a zarazem potęgę i brak ograniczeń naszej wyobraźni? Niemiecki designer, Konstantin Grcić, uważa, że do rangi takiego symbolu może pretendować czarny kwadrat i udowadnia nam to na wystawie „Black²”, którą mogliśmy oglądać od 3 do 30 października w warszawskim Muzeum Sztuki Współczesnej w ramach festiwalu „Warszawa w budowie”.

Reklama

Kiedy w 1915 roku Kazimierz Malewicz, rosyjski artysta polskiego pochodzenia ogłosił manifest suprematyzmu, najbardziej radykalnego kierunku w sztuce abstrakcyjnej, odrzucił całkowicie sztukę przedstawieniową, będącą odbiciem rzeczywistości. To linia prosta oraz niewystępujący nigdzie w przyrodzie czarny kwadrat miały być nowymi środkami wyrazu. Symbolami wyższości odczucia towarzyszącego odbiorowi sztuki nad jej przedstawieniową rolą.

Czarny kwadrat na białym tle

Słynny „Czarny kwadrat na białym tle” był ziarnem idei, która wpłynęła znacząco na XX-wieczną sztukę, architekturę, a także na wzornictwo. Stał się też symbolem przewagi człowieka nad chaosem, jego sprawczej mocy. W tym kontekście historia pomysłowości ludzkiej w ostatnim stuleciu opowiedziana za pomocą serii „czarnych kwadratów” to dowód na to jak teoretyczne rozważania awangardy naznaczyły współczesny język sztuki, również tej użytkowej.

Forma czarnego kwadratu to czysto ludzki wymysł o długiej tradycji. Od egipskich steli do tablic z przykazaniami Mojżesza. Od enigmatycznej islamskiej Kaaby czczonej w Mekce do kamienia filozoficznego. Czarne i kwadratowe to wyraz najwyższej racjonalności w świecie. To zarazem forma nieprzeniknionej tajemnicy związku pomiędzy tym co ludzkie, a tym co boskie. Grcić dodaje jeszcze do tego metafizycznego zestawu czarną kostkę Pisma Świętego, a także płytę nagrobną. Przytacza też przykład zaczerpnięty z filmu Stanleya Kubricka „2001: Odyseja kosmiczna”. Monumentalny czarny monolit stał się w nim emblematem ludzkiej ewolucji – od homo sapiens po wyimaginowaną hipernowoczesną przyszłość.

Bogactwo znaczeń czarnej kwadratowej formy wydaje się być nieograniczone, a także pełne sprzeczności, wielopoziomowe i złożone. Czarny kwadrat może oznaczać podstawową, ekonomiczną, wręcz tanią formę czegokolwiek. Z drugiej strony może symbolizować osiągnięcie estetycznego szczytu, krańcowego wyrafinowania czy wręcz nadanie przedmiotowi mistycznego charakteru. Stąd europaleta z recyklingowanego tworzywa sztucznego w sąsiedztwie torebki Chanel i węglowy brykiet koło wyrafinowanego opakowania perfum Armaniego.

Najpierw była kaseta magnetofonowa

Kaseta magnetofonowa BASF, która była pierwszym seryjnie produkowanym czarnym kwadratem z plastiku, stała się wzorem dla dziesiątków innych nośników danych: dyskietek, twardych dysków komputera, chipów. „Black box” to nieomal standardowa forma współczesnego sprzętu elektronicznego: telewizora, komputera, laptopa, wzmacniacza. Nawet Apple, które usilnie chciało z nim zerwać mimowolnie wróciło do kwadratowej „matrycy” w najnowszych modelach IPhonów. Czarny kwadrat idealnie wpisuje się także w wizerunek przedmiotów o statusie kultowych w swoich dziedzinach: wzmacniacza gitarowego Marshalla, notatnika Moleskine czy zapalniczki Zippo.

Czy schemat czarnego kwadratu pojawia się także w meblarstwie? Okazuje się że tak. Krzesło Martena van Severeena dla Vitry, wielofunkcyjny, mobilny boks Joe Colombo czy wreszcie stalowy stolik „Diana” samego Konstantina Grcica sygnalizują, że nie ma dziedziny, gdzie ten uniwersalny kod nie znalazłby zastosowania. Akordeon, rękawice bokserskie, karta kredytowa czy okładka płyty Prince`a – czerń ma zastosowanie wszędzie i każdemu przedmiotowi może nadać charakter.

„Black²” nie jest próbą tworzenia metodologii uprawiania historii designu. Oferuje za to bardzo subiektywną, a także pełną ironii opowieść o tej historii. Grcić pokazuje zbiór 51 przedmiotów, które opowiadają o tym, jak postrzegamy dziś naturę kreacji dokonywanej przez człowieka, jak ją interpretujemy. To wystawa nie o znaku, ale o tym co ten znak w sobie kryje.

TEKST: Wanda Modzelewska

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 11/2011