Jak polscy projektanci rozumieją design społecznie odpowiedzialny? Jak go realizują?

Projekty są wpisane w kontekst kulturowy i lokalne możliwości dostarczenia komponentów. Rozwiązują problemy społeczne i są wrażliwe na środowisko.

Czym jest design odpowiedzialny?

Dawid Grynasz z Grynasz Studio zaznaczył: Design zrównoważony, odpowiedzialny, poszanowanie naturalnych zasobów czy aspekt empatii społecznej zawsze były dla nas ważne. Z dużym entuzjazmem i zaangażowaniem podejmujemy się pracy nad projektami, gdzie po stronie producenta widzimy świadomość i chęć wdrażania takich rozwiązań. Naszą misję realizujemy wielotorowo. Począwszy od pracy z klientami już na etapie formułowania briefu i założeń projektowych, gdzie ze swojej strony dzielimy się wiedzą z zakresu ochrony środowiska, potrzeb osób z ograniczoną sprawnością, po wybór jakościowych materiałów, ponadczasowość wzorów, czy redukcję odpadów i transparenty proces produkcyjny. Założenia te staramy się w możliwie jak największym stopniu realizować w każdym projekcie studia. Np. pracując nad nową kolekcją Match dla marki BAZA prace projektowe poprzedzone były wielomiesięcznymi badanami i konsultacjami tak by jak najlepiej odpowiedzieć na potrzeby nastolatków / młodych dorosłych. Meble te są tak zaprojektowane by spełniały zarówno potrzeby ergonomiczne, ale też by jak najlepiej towarzyszyły młodzieży w okresie dynamicznych zmian w każdym aspekcie ich życia, także uwzględniając stany emocjonalne. Cała produkcja odbywa się w Polsce, z poszanowaniem surowców i z dbałością o jakość produkcji. Podobnie np. fotel Bofii marki Bizzarto, czy stoliki kawowe Tondo lub Purro produkowane są z najwyższej jakości materiałów, korzystając z lokalnych łańcuchów dostaw i doświadczenia polskich rzemieślników. Meble zaprojektowane w zgodzie z założeniami gospodarki cyrkularnej, możemy łatwo rozłożyć na komponenty by poddać je konserwacji lub recyclingowi.

Marta Niemywska-Grynasz z Grynasz Studio podkreśliła: Mamy również na swoim koncie projekty na styku sztuki i designu, oraz udział w różnych warsztatach, których efektem są obiekty skłaniające do głębszej refleksji i dyskusji np. „Domek dla jeży z Żoliborza” – projekt realizowany w ramach „Miasto i las” którego zadaniem było zwrócenie uwagi na dzikie zwierzęta żyjące w mieście, czy całościowy projekt  pierniczków „Dobrodzielny”, wypieków wytwarzanych i sprzedawanych przez dzieci z domów dziecka, w ramach działań fundacji  „Robinsoni” i programu „Food for Good”, uczących młodych wychowanków samodzielności i przedsiębiorczości. Grynasz Studio od 2019 roku jest zaangażowane w projekt serii wystawy „Zasoby”, której kuratorką jest Agata Nowotny. Wspólnie z Agatą wypracowaliśmy formułę wystawy edukacyjnej, przybliżającej szerszej publiczności kwestie lokalnej produkcji, procesu projektowego, surowców czy czasu potrzebnego na wytworzenie danego produktu. Ostania edycja wystawy „Zasoby 2” w całości poświęcona była masowej produkcji przedmiotów wytwarzanych z materiałów pochodzących z recyklingu. Edycja tym bardziej ważna, bo pokazująca, że produkcja tych materiałów nie jest już tylko domeną mikro zakładów, czy konceptów studenckich, ale możliwa jest już na skalę przemysłową i coraz więcej dużych firm korzysta z tej materiałowej rewolucji – powiedziała Marta Niemywska-Grynasz.

Dr Jan Godlewski z Politechniki Białostockiej i GDL2 Studio zwrócił uwagę, że wzornictwo, projektowane to bardzo płynne i szerokie dziedziny mieszczące w sobie wiele kategorii kreatywnego działania. Jedną z nich jest projektowanie społeczne, najczęściej rozumiane  jako działanie, którego celem jest poprawa jakości życia człowieka. Zazwyczaj dotyczy grup ludzi o szczególnych potrzebach takich jak osoby starsze, niepełnosprawne. W odróżnieniu od stylizacji, projektowanie społeczne nastawione jest na rozwiązywanie istotnych z punktu widzenia życia człowieka-problemów. Takie działanie wymaga od projektanta specjalnego podejścia do tematu i pozyskania specjalistycznej wiedzy.  O wiele trudniej jest zaprojektować krzesło dla np. osoby starszej. Dzieje się tak z powodu deficytu wiedzy, dlatego projektowanie społeczne wymaga pogłębionej analizy, badań i wyjątkowej kreatywności. Takie projektowanie jest poligonem eksperymentalnym metod badawczych. Jedną z nich jest projektowanie przez zanurzenie lub deep dive design . Metoda, która polega m. in. na badaniu praktycznym i fizycznym. Wymaga od projektanta lub zespołu „zanurzenia” w projektowanym kontekście. Przykładem takiego działania jest użycie przez projektanta wózka osoby niepełnosprawnej do przemieszczania się w przestrzeni miejskiej zanim zacznie ją projektować. Lub wykorzystanie obserwacji z miesięcznego pobytu w szpitalu do zaprojektowania łóżeczka szpitalnego dla dzieci-co jest moim osobistym doświadczeniem – powiedział Jan Godlewski. Dodał, że projektowanie społeczne niesie ze sobą wielką wartość i pożyteczne wyniki. Skutkiem pracy projektantów jest zaspokojenie potrzeb grupy docelowej, ale bardzo często, przy okazji jest odpowiedzią na potrzeby innej grupy ludzi. Na przykład: nóż do krojenia chleba zaprojektowany z myślą o osobie starszej doskonale sprawdzi się w dłoni osoby całkowicie sprawnej. Dzieje się tak z powodu dopracowanej ergonomii, która jest wynikiem pogłębionych badań. Jak widać rozważanie o projektowaniu społecznym prowadzi do kolejnej istotnej dziedziny projektowania: projektowania uniwersalnego – podkreślił. Projektowanie społeczne niesie ze sobą istotny problem wizerunkowy. Czy osoby, dla których projektowano, będą chciały korzystać z powstałych produktów? Niewątpliwą korzyścią mogą być zalety funkcjonalne, jeśli nie zostaną przysłonięte stygmatem estetyki sprzętów dla osób o specjalnych potrzebach. Nadrzędnym celem podczas projektowania mebli 4Senior dla firmy Tobo było opracowanie funkcjonalności, która w realny sposób ułatwi codzienne funkcjonowanie osobom starszym. Bardzo ważne było również zastosowanie estetyki, która będzie bardziej zbliżona do domowych mebli niż medycznych sprzętów. Użycie elementów wykonanych z litego drewna, zastosowanie łagodnych kształtów i zaokrągleń, zmniejszona ilość metalowych elementów – były środkami do osiągnięcia założonego celu – powiedział Jan Godlewski.

Katarzyna Borkowska i Tomasz Pydo ze studia projektowego KABO & PYDO definiują design społecznie odpowiedzialny jako podejście do projektowania, które uwzględnia konsekwencje społeczne i środowiskowe procesów projektowych oraz produktów końcowych. To bezpośrednie odniesienie do kwestii związanych z etyką, zrównoważonym rozwojem oraz sprawiedliwością społeczną. W praktyce oznacza to m.in. projektowanie produktów i usług, które spełniają wymagania ekonomii cyrkularnej oraz pozytywnie wpływają na ludzi, zwierzęta, rośliny, grzyby i całe naturalne środowisko. W ideę społecznej odpowiedzialności wpisują się produkty wykonane z bioplastiku, ponieważ tworzywo to jest wykonywane z odnawialnych biosurowców, takich jak np. kukurydza, trzcina cukrowa czy ziemniaki. Produkty wykonane z bioplastiku mają potencjał do biodegradacji i rozkładania się w kompostowniach, w odpowiednich warunkach (takich jak temperatura, wilgotność, ilość tlenu i pH, aby mikroorganizmy były je w stanie rozłożyć). W porównaniu do konwencjonalnych tworzyw sztucznych, negatywny wpływ bioplastiku na środowisko naturalne jest znacząco ograniczony – podkreślili.

Jak zaznaczyła Wiktoria Lenart, dziś koniecznością jest projektowanie w zgodzie z zasadami gospodarki cyrkularnej. Od lat staram się realizować i wdrażać produkty, które w pewnym sensie są „beztrendowe” czyli odporne na upływ czasu, dzięki temu produkty zaprojektowane lata temu łatwo sprzedać także dziś, a użytkownik nie chce się ich pozbyć. Produkt zaprojektowany odpowiedzialnie to moim zdaniem także obiekt, który idealnie odpowiada na potrzeby użytkowniczek/ów, jest dobrze wykonany i najlepiej, z dobrych materiałów – zaznaczyła. Dodała: Ostatnio coraz częściej proszą mnie o zaprojektowanie obiektów z odpadów poprodukcyjnych, które będąc niewykorzystane są dodatkowym obciążeniem dla firmy (jako odpad) i środowiska (jako niewykorzystany surowiec), dla mnie jako projektantki to wspaniała okazja i wyzwanie. Tak zaprojektowana była kolekcja stołów a teraz, także stolików kawowych Cells dla firmy Ragaba.

Konkretne przykłady

Dorota Terlecka powiedziała: Gdy przystępowaliśmy do projektu apartamentów w inwestycji Green hill w Gdyni, zastanawialiśmy się nad konsekwencjami epidemii i wpływem nas jako projektantów na otoczenie. W powietrzu czuło się widmo kryzysu. Współpracujące z nami marki meblowe mówiły o spadku zamówień i problemów z dostawą materiałów. Stąd narodził się pomysł, aby cały projekt oprzeć na polskich produktach. Lokalne materiały i skrócona ścieżka dostaw pozwoliły na pewniejsze zarządzanie terminami i dodatkowo – a może przede wszystkim – wpłynęły na ekologiczny ślad projektu.

Koncepcja apartamentów Green hill opiera się na stylistycznym nawiązaniu do epoki modernizmu, która jest ściśle związana z Gdynią. Poza tym chcieliśmy, aby całość była bardzo jasna i przyjemna, kojarzyła się z morzem i wypoczynkiem na plaży. Wbrew wcześniejszym obawom, poszukiwanie polskich produktów spójnych z naszym pomysłem nie było trudne czy ograniczające. Mamy w Polsce naprawdę ciekawe wzorniczo meble, lampy, ceramikę łazienkową, płytki oraz stolarkę drzwiową. Produkty te nie odbiegają jakością od zachodnich producentów i tworzą spójną całość dopełnioną plakatami polskich ilustratorów – zaznaczyła Dorota Terlecka. Dodała: W tej niedużej inwestycji znajduje się również apartament dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. To było dla nas bardzo ważne, aby zwrócić uwagę na potrzeby osób z trudnościami w poruszaniu się. Projekt został zaprojektowany zgodnie z normami i wytycznymi obszarze dostępności.

Choć inwestycja nie jest bezemisyjna, o podniesienie ekologicznego wymiaru ogrzewania budynku dba pompa ciepła wspierana fotowoltaiką. Cieszymy się, że całość od aranżacji wnętrz poprzez systemy zastosowane w budynku jest wspólnym świadomym społecznie projektem. Oczywiście na całość maili również wpływ inwestorzy, których wysoka świadomość pozwoliła na realizację pomysłów. Inwestycja rusza w tym sezonie i mamy nadzieję, że całość idei zostanie doceniona przez gości – powiedziała Dorota Terlecka.

Przykłady rozwiązań społecznie odpowiedzialnych znajdziemy też w Studio Rygalik. Jak zaznaczyło Studio Rygalik i Karolina Dudek, Circula to projekt o rosnącym znaczeniu kulturowym, czego efektem jest ekspozycja w bezpośrednim sąsiedztwie Białego Domu. W przestrzeni Murrow Park w Waszyngtonie – ze względu na kontekst społeczny i kulturowy – służy jako symbol budowania więzi w społecznościach skonfliktowanych przez podziały rasowe i społeczne, dodatkowo zatomizowanych po doświadczeniach izolacji społecznej. W Waszyngtonie znalazły się dwie wersje Circuli – plastikowa i drewniana – ponieważ każda z nich „opowiada” o innych bolączkach środowiskowych. Plastikowa zwraca uwagę na problem zaśmiecenia planety, lądów i mórz plastikiem oraz na konieczność szukania możliwości przetwarzania tych odpadów w sposób zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju – buduje świadomość tego, czym są odpowiedzialna konsumpcja i oczyszczanie świata przez wykorzystanie odpadów jako materiałów w procesie produkcji. Drewniana Circula to natomiast opowieść o projektowaniu bliżej natury przy wykorzystaniu rezylientnych, szybko rosnących gatunków drewna, pozwalających na zamknięcie cyklu biologicznego. Ta wersja, naturalnie wybarwiona na kolor „solidarity red” – symbolicznie celebruje 40. rocznicę powstania NSZZ „Solidarność” i ma za zadanie scalić wspólnotę oraz odbudować solidarność społeczną USA.

Circula oryginalnie powstała jako eksperymentalne rozwiązanie mające na celu wzmocnienie więzi międzyludzkich, nadwyrężonych w świecie zdominowanym przez technologię i ograniczenia spowodowane koniecznością izolacji społecznej. Promuje ona idee zrównoważonego rozwoju i gospodarki cyrkularnej, opowiadając się za ekologicznym i skoncentrowanym na człowieku podejściem do projektowania. Koncepcja rozwinięta została w oparciu o założenia skupione wokół inicjatywy ECO Solidarity prowadzonej wspólnie z Polskim Instytutem Kultury w Nowym Jorku. Dzięki temu, że Circula jest materialnym obiektem, idee, które są w niej urzeczywistnione, mogą podróżować. Jako przedmiot symboliczny znajdujący się w różnych przestrzeniach publicznych, a także instytucjach kultury przyczynia się do popularyzowania zarówno idei bycia razem, tworzenia kultury spotkań i przeciwdziałania kryzysowi samotności, jak i poszukiwania nowych sposobów zrównoważonej produkcji.

TEKST: Diana Nachiło

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 5/2023