Nikt nie podważa tego, że fotografie mogą być objęte ochroną praw autorskich. Czasem jednak kwestia tego, kiedy można wykorzystać cudze zdjęcia w swoich publikacjach jest wątpliwa.

Jak w większości zagadnień z zakresu prawa własności intelektualnej, jednoznacznej granicy nie da się wyznaczyć. W tym kontekście orzecznictwo dostarcza pewnych przykładów – ciekawy jest szczególnie ten z zeszłorocznego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Orzeczenie dotyczyło wykorzystania w artykule internetowym zrzutów z ekranu obejmujących cudze zdjęcia.

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Mamy utwory wyrażone słowem, plastyczne, fotograficzne czy audiowizualne. Są one chronione dwojako – tak zwanymi autorskimi prawami majątkowymi oraz osobistymi.

Prawa majątkowe dają wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Z kolei prawa osobiste to na przykład prawo do  oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo czy prawo do  nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Pierwsze z tych praw można zbyć, drugie nie.

W sytuacji naruszenia praw autorskich, czy to majątkowych czy osobistych, uprawnionemu przysługują różne roszczenia. Przede wszystkim jest to roszczenie o zaniechanie naruszeń, ale też np. o publikację oświadczenia czy świadczenia pieniężne.

Niekiedy od tego monopolu korzystania z utworu istnieją wyjątki. Istnieje cała grupa przepisów, przewidująca tak zwany „dozwolony użytek utworów”. Znajduje się tam między innymi regulacja umożliwiająca nieodpłatne korzystanie z utworu w zakresie własnego użytku osobistego, ale też tak często wykorzystywane prawo cytatu. W najprostszych słowach chodzi o możliwość użycia czyjegoś dzieła w naszym dziele.

Przepis stanowi, że wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Wszystkie przypadki dozwolonego użytku ograniczone są warunkami – wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, a jednocześnie dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.

I tak, na gruncie wspomnianej wcześniej sprawy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 października 2017 r., sygn. akt I ACa 1159/16), autor zdjęć zawierających kobiece akty, które wykonano w trakcie profesjonalnych sesji, wystąpił o ochronę swoich praw autorskich w związku z wykorzystaniem tych zdjęć na stronie internetowej jednego z portali. Na portalu zamieszczono artykuł o charakterze „sensacyjnym”, który opatrzono wykonanymi przez powoda zdjęciami. Zdjęcia były dostępne w Internecie w portfolio fotografa. Fotograf wzywał redakcję do zaniechania publikacji zdjęć, jednak bezskutecznie.

Na skutek argumentów podnoszonych przez pozwaną, sądy orzekające w sprawie zastanawiały się między innymi nad kwestią tego, jakie znaczenie ma tu użycie zrzutów z ekranu, a nie samych zdjęć oraz nad tym, czy mamy to do czynienia z dozwolonym użytkiem utworu (prawo cytatu).

Obydwie instancje sądowe jednoznacznie stwierdziły, że w sprawie doszło do naruszenia praw autorskich fotografa.

Sąd Okręgowy uznał, że wykorzystanie przez pozwaną zdjęć autorstwa powoda nie mieści się w ramach prawa cytatu ze względu na charakter materiału zatytułowanego „Trójmiejskie cheerleaderki pozują nago. Skandal?”. Prawo cytatu znajdzie zastosowanie tylko tam, gdzie cytowanie odbywa się w innym utworze. Tymczasem, poza zdjęciami autorstwa powoda, artykuł nie zawierał w zasadzie autonomicznej treści. Jednocześnie, nie miało znaczenia to, że w artykule pojawiły się print screeny, a nie same zdjęcia. Doszło do naruszenia autorskich praw majątkowych fotografa.

Co więcej, pozwana mogła łatwo ustalić, kto jest autorem zdjęć i oznaczyć autorstwo powoda, a mimo to tego nie dokonała. Sąd dopatrzył się w tym nie tylko naruszenia praw autorskich osobistych, ale wręcz rażącego niedbalstwa, co uzasadniało roszczenie o zadośćuczynienie. Naruszenie praw autorskich osobistych nastąpiło także przez to, że pozwana nie zareagowała na wezwania powoda, pozbawiła go zatem możliwości wykonywania nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Sąd Okręgowy nie tylko nakazał usunięcie fotografii, ale także opublikowanie przeprosin i nakazał zapłatę kwoty pieniężnej tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia.

Sąd II instancji uwzględnił apelację tylko częściowo – skrócił okres publikacji przeprosin na stronie internetowej. W pozostałym zakresie  zgodził się z Sądem Okręgowym.

Sąd Apelacyjny potwierdził, że posłużenie się printscreenem oznacza wykorzystanie utworów, które wchodzą w jego skład. Wskazał natomiast, że inna jest sytuacja polegająca na zamieszczeniu linku do innej strony, na której utwory uprzednio opublikowano. Takie działanie po spełnieniu pewnych warunków może być uznawane za legalne.

Sąd podkreślił zarówno naruszenie majątkowych, jak i osobistych praw autorskich (prawo do oznaczenia autorstwa i nadzoru nad wykorzystaniem utworu). W zakresie prawa cytatu wskazał także na pozostałe przesłanki, które muszą być spełnione, aby legalnie posługiwać się cytatem.

Cytat dopuszczalny jest bowiem jedynie w przypadku istnienia jednego z wyszczególnionych w przepisie celów (wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości). Jak wskazał celnie sąd, analiza krytyczna utworu ma odnosić się do cytowanego utworu, a nie do postawy życiowej przedstawionych w utworze postaci (pozwana powoływała się na „krytyczną analizę i ocenę aktywności cheerliderek”). Pozostałe cele również nie zaistniały. Poza tym, pozwana nie spełniła warunków przepisu, który uzależnia legalność cytatu od podania m.in. autora cytowanego utworu.

Zachowanie redakcji nie stanowiło też dozwolonego wykorzystania fotografii reporterskiej, ponieważ nie mieliśmy tu do czynienia z tego rodzaju zdjęciami.

Wydawałoby się, że wyrok, o którym piszę, jest dość odległy od branży meblarskiej. Jednak nie raz spotkałam się już z sytuacją, w której sprzedawca imitacji mebli innego podmiotu posługiwał się ich zdjęciami, wykonanymi przez pierwszego producenta, na swojej stronie internetowej. Czasem też zdarzają się sytuacje mniej klarowne – czy sprzedawca może wykorzystać zdjęcia producenta w swoim katalogu? Moim zdaniem powinien zapytać producenta (i autora zdjęć!) o zgodę. Dlaczego także autor ma w tym wypadku znaczenie? Ponieważ często prawa autorskie do zdjęć są przenoszone na producentów, ale prawa osobiste (np. prawo do oznaczenia autorstwa), pozostają przy fotografie. Wówczas i jego zdanie musi być brane pod uwagę.

Jak widać, nawet w sytuacjach na pierwszy rzut oka „czystych”, warto głębiej zastanowić się nad tym, czy na pewno możemy wykorzystać cudze zdjęcia na swoich stronach internetowych.

TEKST: Iwona Jakubiak vel Wojtczak, rzecznik patentowy, prawnik, prowadzi dział IP w SLS Seredyński Sandurski Kancelaria Radców Prawnych.

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 8/2018