W biznesie meblowym bardzo istotne jest to, jak wygląda mebel i jaką marką jest opatrzony. Jednak meblarstwo bazuje też na rozwiązaniach technicznych. Nie raz to właśnie rozwiązania techniczne decydują o wydajności i prawidłowości produkcji, montażu czy też o powodzeniu samego mebla na rynku ze względu na jego innowacyjność lub praktyczność.

Na rozwiązania techniczne udziela się patentów lub praw ochronnych na wzory użytkowe. Często jednak świadomą decyzją producentów jest odstąpienie od ochrony takimi prawami, ponieważ wiąże się to z ujawnieniem rozwiązania.

Jakie rozwiązania techniczne mogą podlegać ochronie?

Wartych ochrony rozwiązań technicznych w meblarstwie można poszukiwać na różnych płaszczyznach. W zakresie produkcji i montażu może chodzić na przykład o nowy sposób okleinowania płaszczyzn elementów meblowych, sposób wytwarzania elementów meblowych z uszlachetnionymi powłokami, urządzenie do obróbki płyt wiórowych. Z kolei w samym meblu może być to innowacyjny mechanizm amortyzujący zamykanie drzwiczek meblowych, a może być to cały mebel rozkładany do siedzenia i leżenia.

Sposoby ochrony

Podobnie jak w wypadku designu czy marki, prawo przewiduje kilka sposobów ochrony rozwiązań technicznych. Na gruncie polskiego prawa własności przemysłowej na rozwiązanie techniczne można uzyskać patent lub prawo ochronne na wzór użytkowy. W pewnym zakresie ochrona może też wynikać z innych ustaw – na przykład ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Patent i prawo ochronne na wzór użytkowy

Polski patent daje prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy w Polsce, na okres 20 lat od daty jego zgłoszenia. Natomiast prawo ochronne na wzór użytkowy oznacza prawo wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy w Polsce przez okres 10 lat od daty zgłoszenia wzoru.

W razie naruszenia takiej wyłączności, czyli posługiwania się wynalazkiem lub wzorem użytkowym bez zgody uprawnionego z patentu czy prawa ochronnego, uprawnionemu przysługuje szereg roszczeń. Przede wszystkim jest to możliwość zakazania naruszeń, ale też żądania wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody. Sąd może też orzec o podaniu do wiadomości wyroku w sprawie, o zniszczeniu nielegalnie wytworzonych produktów.

Jak uzyskać ochronę?

Aby uzyskać ochronę patentową lub prawa ochronnego na wzór użytkowy, w pierwszej kolejności warto dowiedzieć się, czy nasze rozwiązanie nadaje się do opatentowania lub udzielenia prawa ochronnego na wzór użytkowy.

Jeśli chodzi o patent, to udziela się go na wynalazek. Wynalazek to w uproszczeniu rozwiązanie techniczne, które ma na celu zaspokojenie praktycznych potrzeb za pomocą konkretnych nowych metod. Wynalazkiem może więc być urządzenie, produkt, sposób. Na przykład na rzecz spółki Meble Vox sp. z o.o. sp. k. Urząd Patentowy RP udzielił patentu pt. „Biurko przesuwne” (numer prawa PAT.218422), a na rzecz spółki Meble Negro sp. z o.o. S.K.A. udzielił patentu pt. „Sposób montażu mebli i zespół do montażu mebli” (numer prawa PAT. 226340).

Często innowacją, którą chcą chronić podmioty z branży meblowej, są pewne plany, metody biznesowe. Nie mogą one podlegać ochronie patentowej, ponieważ nie są wynalazkami w rozumieniu przepisów. Bardzo kontrowersyjną kwestią jest także ochrona programów komputerowych. Są one istotne szczególnie w zakresie automatyzacji produkcji mebli. Co do zasady programy do maszyn cyfrowych nie podlegają jednak ochronie patentowej. Niekiedy można uzyskać ochronę na urządzenie zawierające takie oprogramowanie.

Jeżeli mamy do czynienia z wynalazkiem, to aby mógł on uzyskać ochronę patentową, musi być spełnić szereg warunków. Najważniejsze z nich to nowość, poziom wynalazczy i nadawanie się do przemysłowego stosowania. Nowość oznacza, że wynalazek nie jest częścią stanu techniki, nie był nigdy ujawniony. Niejednokrotnie w naszej praktyce mamy do czynienia z sytuacją, gdy wynalazek został pokazany kontrahentom, inwestorom albo nawet jest sprzedawany w Internecie. W takich sytuacjach wynalazek najczęściej nie nadaje się już do patentowania. Przy czym, polskie przepisy przewidują wyjątek dla sytuacji, gdy ujawnienie nastąpiło do 6 miesięcy przed zgłoszeniem do urzędu i było spowodowane oczywistym nadużyciem w stosunku do zgłaszającego. Nowość bada się w świetle wszystkich rozwiązań istniejących na całym świecie, więc skala innowacji musi być istotna. Wynalazek musi mieć też poziom wynalazczy, czyli nie może wynikać dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki.

Natomiast jeśli chodzi o wzór użytkowy, to jest to rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wzór użytkowy nie obejmuje więc takich kategorii rozwiązań, jak np. sposób. Na przykład, Urząd Patentowy RP udzielił na rzecz Stalmot & Wolmet SA prawa ochronnego na wzór użytkowy „Mebel z mechanizmem oparcia ze zmiennym nachyleniem” (numer prawa RWU.069024). Jednocześnie, wzór musi być nowy podobnie jak w wypadku patentu, ale nie musi mieć poziomu wynalazczego. Natomiast konieczne jest, aby był użyteczny, czyli pozwalający na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów.

W celu oceny rozwiązania technicznego pod kątem możliwości opatentowania lub udzielenia prawa ochronnego na wzór użytkowy prowadzi się badania nazywane badaniami zdolności patentowej lub ochronnej. Pozwalają one z jednej strony ocenić, czy rozwiązanie może uzyskać ochronę, a z drugiej strony zarysowują to, jak należy skonstruować zakres ochrony badanego rozwiązania. W zgłoszeniu wynalazku czy wzoru użytkowego należy bowiem nie tylko umieścić opis naszego rozwiązania, ale także przedstawić zastrzeżenia. Zastrzeżenia wyróżniają w odpowiedniej formie innowacyjne cechy wynalazku lub wzoru, które podlegać będą ochronie. To właśnie zastrzeżenia określają zakres ochrony rozwiązania i dlatego muszą być skonstruowane w sposób precyzyjny i korzystny dla zgłaszającego.

Zgłoszenie wynalazku lub wzoru użytkowego składane jest w Urzędzie Patentowym RP, gdzie podlega badaniu formalnemu, ale i badaniu merytorycznemu pod kątem spełnienia przesłanek ochrony. W razie postawienia zarzutu, np. braku poziomu wynalazczego wynalazku, zgłaszający może polemizować ze stanowiskiem urzędu. Następnie wydawana jest stosowna decyzja w przedmiocie ochrony.

Jeśli nie mam patentu ani prawa ochronnego na wzór użytkowy

Jeśli na dane rozwiązanie nie przysługuje nam ochrona patentowa czy prawa ochronnego na wzór użytkowy, można korzystać z innych regulacji. Jednak ochrona z nich wynikająca nie będzie nigdy taka sama jak wyłączność korzystania z wynalazku czy wzoru, którą uzyskujemy zgłaszając rozwiązanie w urzędzie patentowym.

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przewiduje, że czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

Aby więc uzyskać ochronę na gruncie ustawy, tajemnica przedsiębiorstwa musi być odpowiednio chroniona – technicznie, poprzez umowy itd. W przeciwnym wypadku nie podlega ochronie. Warto pamiętać, że przepisy o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa stosuje się również co do zasady do pracownika przez okres trzech lat zakończenia współpracy.

Mówiąc o poufności warto też poruszyć kwestię umów o poufności. Bardzo często dzieje się tak, że kontrahenci współpracują ze sobą przy produkcji danego produktu, następnie rozstają się i każdy z nich wytwarza produkt. Jeśli jeden z kontrahentów dostarczył poufne informacje techniczne w celu produkcji i drugi z nich wykorzystuje tę wiedzę, to pod warunkiem, że strony zawarły odpowiednią umowę o poufności, właściciel tajemnicy może korzystać z ochrony przewidzianej z tytułu naruszenia umowy.

Co bywa zaskakujące, w kontekście rozwiązań technicznych może dochodzić też do naruszenia praw autorskich. Na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Takim utworem w kontekście rozwiązań technicznych może być program komputerowy, ale też niekiedy dokumentacja techniczna. Ich bezprawne wykorzystanie stanowi naruszenie praw autorskich.

Zarówno na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jak i ustawy o prawie autorskim przysługują roszczenia na przykład w zakresie zakazania naruszeń, żądania wydania uzyskanych korzyści, naprawienia wyrządzonej szkody, usunięcia skutków naruszeń, publikacji przeprosin.

Czy warto mieć patent?

Skoro istnieje ochrona na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i ustawy o prawie autorskim, a proces uzyskania ochrony patentowej jest czasochłonny i kosztowny, czy warto chronić rozwiązanie patentem lub prawem ochronnym na wzór użytkowy? Odpowiedź na to pytanie zależy od wielu kwestii.

Najważniejsza z nich to kwestia tego, czy producent jest gotów ujawnić swoje rozwiązanie i godzi się na to, że za 20 lat (w wypadku patentu) lub za 10 lat (w wypadku wzoru użytkowego) jego rozwiązanie trafi do domeny publicznej? Czy bez formalnego prawa dającego monopol używania rozwiązania technicznego, przedsiębiorca będzie w stanie dochodzić swoich praw? Czy rozwiązanie ma taki charakter, że można uzyskać silną ochronę?

Odpowiedź na pytanie o sens zgłaszania rozwiązania do urzędu patentowego tkwi w wyważeniu tych kwestii. Dobrze skonstruowane zastrzeżenia patentowe czy ochronne dają niekiedy tak szeroką ochronę, że właściciel prawa uzyskuje niezmiernie silna pozycję na rynku. Ma możliwość zakazania swoim konkurentom stosowania takich rozwiązań. Czasem jednak dla ochrony przełomowego rozwiązania najlepszą ochroną jest zachowanie go w tajemnicy.

Iwona Jakubiak vel Wojtczak, rzecznik patentowy, prawnik, prowadzi dział IP w SLS Seredyński Sandurski Kancelaria Radców Prawnych.

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 9/2017