Za najważniejsze źródło wiedzy służące rozwojowi i dostosowywaniu do zmian rynkowych przedstawiciele firm meblarskich uznają kreatywność i pomysły pracowników oraz wyszukiwarki internetowe.

Pomimo rozwoju nowoczesnych technologii wciąż wiele firm meblarskich uznaje za przydatne tradycyjne źródła, takie jak uczestnictwo w targach, konferencjach i imprezach branżowych, a także prasa specjalistyczna. Takie wnioski płyną z badania przeprowadzonego w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki nr NCN/2015/17/N/HS4/00205 pt. „Przepływy wiedzy w klastrach meblarskich w Polsce i na obszarze „Trzecich Włoch”.

Rozwój firmy wymaga ciągłego tworzenia lub pozyskiwania oraz wykorzystywania nowej wiedzy. W szczególności poszukiwane są przydatne informacje technologiczne – dotyczące technik produkcji, stosowanych maszyn, materiałów, komponentów; a także biznesowe – obejmujące sposoby zawierania umów z kontrahentami lub podwykonawcami, księgowość, sprawy zatrudniania pracowników, logistyki produkcji i sprzedaży czy promocji. Nowa wiedza potrzebna jest w każdej fazie rozwoju przedsiębiorstw i we wszystkich sektorach gospodarki: zarówno w przemysłach hi-tech i innowacyjnych usługach, jak i przemysłach niskiej czy średnio-niskiej techniki – do których najczęściej zalicza się przemysł drzewny i meblarski. Źródła wiedzy nie są stałe: wraz z postępem technologii informacyjno-komunikacyjnych (sektora ICT) pojawiają się nowe, a wykorzystywane wcześniej tracą na znaczeniu. Zagadnienie to znajduje się w kręgu zainteresowań zarządzania wiedzą – rozwijającej się dziedziny nauk ekonomicznych.

Skąd wiedza firm meblarskich?

Źródła wiedzy technologicznej i biznesowej wykorzystywanej przez firmy podzielić można na wewnętrzne – znajdujące się w samej firmie, oraz zewnętrzne – pochodzące z jej otoczenia. Wśród tych pierwszych znajdują się m.in. pracownicy z posiadanymi przez siebie informacjami i umiejętnościami, systemy przechowywania danych i zarządzania, instrukcje postępowania, bazy danych klientów.

Pracownicy firm mogą również brać aktywny udział w poszukiwaniu wiedzy – np. poprzez porównywanie z ofertą lub funkcjonowaniem innych podobnych firm, nawiązywanie umów lub nieformalnych kontaktów z innymi przedsiębiorstwami, czy przeprowadzając ankiety i badania satysfakcji wśród klientów. Źródła zewnętrzne można z kolei podzielić na trzy podstawowe grupy: profesjonalne firmy konsultingowe, instytucje publiczne i placówki naukowo-badawcze oraz wydarzenia branżowe, materiały prasowe i internetowe.

Lista może nie wyczerpywać wszystkich źródeł wiedzy wykorzystywanych w działalności gospodarczej przez firmy, jest jednak wystarczająca jeśli chodzi o meblarstwo.

Klastry meblarskie

Rozmieszczenie przestrzenne firm meblarskich jest nierównomierne, co wynika z czynników o charakterze historycznym (tradycje wytwórczości rzemieślniczej), przyrodniczym (m.in. dostęp do surowca – drewna), infrastrukturalnym (drogi umożliwiające transport surowców i komponentów, a także wywóz gotowych produktów), a przede wszystkim społeczno-gospodarczym – bo szczególnie istotne dla rozwoju firm meblarskich są dostęp i koszty siły roboczej oraz kwestie makroekonomiczne (rozwiązania finansowe i prawno-podatkowe, instytucje otoczenia biznesu, takie jak banki, agencje rozwoju przedsiębiorczości, ośrodki doradztwa biznesowego).

Obszary, na których koncentrują się firmy i instytucje związane z wybranym sektorem gospodarczym określa się mianem klastrów (zamiennie – np. we Włoszech znane też jako dystrykty przemysłowe). W zagranicznej literaturze naukowej opisanych jest wiele przykładów klastrów np. z Niemiec, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii potwierdzających, że na obszarze klastrów występują szczególne warunki do formalnych i nieformalnych przepływów wiedzy.

Miejsce dla firm meblarskich?

Przykłady te pokazują, że w klastrach często zachodzi zarówno celowy transfer wiedzy (od znanych nadawców do znanych odbiorców – w formie współpracy między firmami czy korzystania z usług firm konsultingowych), jak i nieformalne rozprzestrzenianie się wiedzy (np. podczas rozmów przedsiębiorców – co jest szczególnie ważne dla najmniejszych firm, np. rodzinnych). Dodatkowo miejsca, w których koncentrują się podmioty działające na rzecz wybranych sektorów tworzą możliwości do zawiązywania tzw. inicjatyw lub organizacji klastrowych – sformalizowanych działań lub podmiotów mających na celu inicjowanie współpracy oraz realizowanie wspólnych projektów (przedsięwzięć).

Meblarze to indywidualiści

Ponadto zaznaczają się mniejsze, pojedyncze obszary na terenie całego kraju: na styku województw lubelskiego i podkarpackiego (pow. biłgorajski i otaczające), w województwie pomorskim (pow. kartuzki, chojnicki) czy łódzkim (pow. radomszczański). Wszystkie te obszary uznać można za istotne koncentracje przestrzenne na meblarskiej mapie Polski (naturalnie na wysoką pozycję w światowych rankingach produkcji i eksportu mebli w największym stopniu wpływają firmy duże, które mogą, ale nie muszą być położone na terenie tak zdefiniowanych klastrów).

Analizując dane na poziomie regionalnym – wojewódzkim, największe relatywne zatrudnienie w meblarstwie – w porównaniu do innych województw – występuje w województwach wielkopolskim i małopolskim, a następnie warmińsko-mazurskim, pomorskim, podkarpackim, łódzkim i opolskim.

Jak dotychczas na obszarach koncentracji przemysłu meblarskiego niewiele zawiązano inicjatyw i organizacji klastrowych (przykłady to Klaster Mebel-Elbląg i Swarzędzki Klaster Producentów Mebli). Sformalizowane działania i stowarzyszenia firm meblarskich łącznie zrzeszają niewielki odsetek polskich firm meblarskich (poniżej 1%), co więcej – ich znaczenie i oddziaływanie było dotychczas niewielkie. Firmy meblarskie działają w przeważającej większości indywidualnie.

Kępno a „Trzecie Włochy”

W celu zbadania najpopularniejszych współcześnie źródeł wiedzy wykorzystywanych przez firmy meblarskie, przeprowadzone zostało badanie ankietowe wśród firm tego sektora w dwóch klastrach położonych w Zachodniej Polsce i Północnych Włoszech: „Kępińskim zagłębiu meblowym” oraz dystrykcie przemysłowym „Meble z Livenzy” (po włosku: Mobile del Livenza). Włochy – obok Niemiec i Polski – należą do europejskich liderów w produkcji i eksporcie mebli. Północno-wschodnia część kraju (Toskania, Emilia Romania, Wenecja Euganejska, Friuli Wenecja Julijska, Umbria, Marche) nazywana jest niekiedy w literaturze „Trzecimi Włochami”, dla podkreślenia odróżniania od uprzemysłowionej i najbardziej rozwiniętej części północno-zachodniej oraz biednego południa (Mezzogiorno). Trzecie Włochy słyną z wielu dobrze prosperujących, rodzinnych firm w tradycyjnych sektorach wytwórczych, takich jak przemysł spożywczy (wino, sery), odzieżowy (co wiąże się z modą), ceramiczny czy meblarski.

Kępińskie zagłębie meblowe to nagromadzenie około 600 firm, w tym kilku znaczących, na obszarze powiatu kępińskiego oraz powiatów sąsiadujących (ostrzeszowskiego, oleśnickiego, wieruszowskiego). Klaster znacząco rozwinął się na przełomie XX i XXI w., a wzrost produkcji i ciągłe poszukiwanie pracowników w ostatnich latach pozwala zakwalifikować go jako „rosnącego” (artykuł o fenomenie rozwoju sektora meblarskiego w Kępnie ukazał się w miesięczniku „BIZNES meble.pl nr 12/2013).

Z kolei Meble z Livenzy to klaster położony w okolicy włoskich miast Treviso i Pordenone, na styku regionów Wenecja Euganejska Friuli Wenecja Julijska. Jest to klaster dojrzały, gdyż największy jego rozkwit miał miejsce w latach 70. i 80. XX w., a w ostatnich latach liczba firm i zatrudnienie w meblarstwie na tym obszarze spadają. Jest to jednak wciąż znaczące dla włoskiego, a nawet europejskiego meblarstwa miejsce. To między innymi na nim znajdują się małe i średnie przedsiębiorstwa rodzinne wytwarzające produkty znane i cenione na świecie ze względu na design, określane dumnym mianem „Made in Italy”.

Niechętni do współpracy

Łącznie w badaniu przeprowadzonym drogą telefoniczną lub internetową udział wzięło 100 przedstawicieli firm meblarskich z Kępna oraz 213 z Livenzy (reprezentatywność próby odpowiednio na poziomie ok. 9% i 5%). We Włoszech zaproszenie firm do udziału w ankiecie dało lepsze rezultaty, co wynika z większego szacunku dla uczelni i instytucji badawczych oraz większej otwartości w kontaktach z otoczeniem społecznym i gospodarczym. Polskie firmy generalnie niechętnie współpracują z uczelniami i instytucjami badawczymi argumentując to brakiem widocznych korzyści, brakiem czasu na wzięcie udziału w ankiecie, obawą przed intencjami osób ankietujących lub niepokojem przed ujawnieniem informacji, które zapewniają konkurencyjną pozycję na rynku (obawy te są w większości nieuzasadnione).

Ankietowani przedstawiciele firm meblarskich zostali poproszeni m.in. o ocenę – w skali od 1 do 5 – przydatności wskazanych w ankiecie kategorii źródeł wiedzy technologicznej i biznesowej dotyczącej meblarstwa dla obecnego funkcjonowania i rozwoju firmy. 5 oznaczało, że jest to zdecydowanie przydatna forma, 4 – dość przydatna, 3 – ani przydatna, ani nieprzydatna, 2 – raczej nieprzydatna, 1 – niewykorzystywana.

Wykorzystywane źródła wiedzy firm meblarskich

Badanie pozwoliło wykazać, że zdaniem ankietowanych w klastrze w Polsce najważniejszymi źródłami nowej wiedzy są kreatywność i pomysły pracowników oraz wyszukiwarki internetowe. Z kolei w klastrze we Włoszech najwyższe średnie oceny uzyskały porównywanie z ofertą podobnych firm oraz targi, konferencje i imprezy branżowe. Łącznie w obu klastrach te cztery kategorie źródeł ocenione zostały najwyżej.

W podziale na cztery wskazane wcześniej grupy źródeł wiedzy największą średnią ocenę uzyskały wydarzenia, media i internet, co potwierdza, że to tam średnio najchętniej poszukiwane są nowości w branży: zarówno w zakresie rozwiązań technologicznych, jak i biznesowych.

Wyniki świadczą o tym, że przedstawiciele firm uznają siebie oraz współpracowników za kluczowe podmioty w zakresie tworzenia nowej wiedzy. Korzystanie z internetu dotyczy poszukiwania informacji publicznie dostępnych; im bardziej zaawansowane wiedza jest potrzeba, tym bardziej wyszukane źródła wiedzy okazują się przydatniejsze. Przykładowo ceny komponentów lub podstawowa oferta firm dostarczających tkaniny obiciowe jest dostępna on-line, ale o nowoczesnych maszynach wykorzystywanych w produkcji można się dowiedzieć na targach lub w prasie specjalistycznej. Z kolei wdrożenie odpowiedniej strategii marketingowej lub zmiana modelu biznesowego może wymagać już skorzystania z oferty specjalistycznych firm konsultingowych.

Porównując klastry meblarskie w Kępnie i Livenzy, ogólnie wyższe oceny uzyskały kategorie źródeł wiedzy w klastrze we Włoszech. Analizując poszczególne źródła wiedzy, szczególnie duże różnice dotyczyły takich kategorii: doradztwo i szkolenia firm zewnętrznych, szkolenia instytucji publicznych, badania satysfakcji klientów czy nowi pracownicy. Kategorie te we włoskim klastrze ocenione zostały znacznie wyżej niż w klastrze polskim.

Wybrane wnioski

Badanie pokazało, że dla firm meblarskich zasoby wewnętrzne, w tym szczególnie kreatywność i pomysły pracowników, są uznawane za najważniejsze lub bardzo istotne źródło wiedzy służące rozwojowi i ich dostosowywaniu się do zmian rynkowych. Duża rola przyznawana jest również wyszukiwarkom internetowym, które pozwalają w szybki sposób na dotarcie do pewnych informacji (jednak jedynie ogólnodostępnych, a więc o ograniczonej przydatności). Pomimo rozwoju nowoczesnych technologii wciąż wiele firm uznaje za przydatne lub średnio przydatne tradycyjne źródła wiedzy takie jak: uczestnictwo w targach, konferencjach i imprezach branżowych a także prasa specjalistyczna.

W obu klastrach ankietowani wskazują, że firmy chętnie porównują swoją ofertę i funkcjonowanie z innymi podobnymi firmami w otoczeniu, a część z nich wykorzystuje również formalną współpracę oraz rozmowy z innymi przedsiębiorstwami jako sposoby pozyskiwania nowej wiedzy. Potwierdza to fakt, że klastry stwarzają szczególne możliwości w zakresie pozyskiwania nowej wiedzy. Przedsiębiorcy chętniej jednak naśladują inne firmy z ukrycia niż kontaktują się z nimi (zapewne obawiając się ujawnić informacje, które spowodują utratę klientów lub przewagi rynkowej). Z kolei w przeważającej większości za zupełnie nieprzydatne uznawane są szkolenia instytucji publicznych oraz współpraca z jednostkami naukowymi i uczelniami (choćby były położone blisko).

Wyniki przeprowadzonego badania zdają się sugerować, że w dojrzałych klastrach (takich jak Meble z Livenzy we Włoszech) – bardziej docenia się znaczenie pozyskiwania wiedzy zewnętrznej, i to z różnych źródeł. Obok tradycyjnych kategorii – zasobów wewnętrznych firm oraz możliwości, jakie stwarza koncentracja firm i instytucji meblarskich w regionie, stosuje się również trudno dostępne, a często płatne źródła takie jak doradztwo zewnętrznych firm konsultingowych czy badania satysfakcji klientów. Polskie firmy meblarskie, w szczególności mikro i małe, wciąż uczą się zaawansowanych form pozyskiwania wiedzy.

Dodać należy, że szczegółowe wyniki w badaniu przydatności źródeł wiedzy różniły się w zależności od wielkości ankietowanych firm: im większe firmy, tym wyższe były deklarowane oceny dla wszystkich źródeł (średnia ocen ze wszystkich kategorii była wyższa). Świadczy to o tym, że średnie i duże firmy (w badaniu zdefiniowane jako te, w których pracuje odpowiednio powyżej 100 i 250 pracowników) przywiązują większą uwagę do zagadnienia zarządzania wiedzą. Badanie pozwoliło ponadto wykazać, że większa aktywność w korzystaniu ze źródeł nowej wiedzy przekładała się na większą innowacyjność: większe deklarowane wdrażanie nowych rozwiązań produktowych, procesowych, organizacyjnych i marketingowych. Myśląc o rozwoju firmy, warto więc interesować się aktualną, branżową wiedzą – bo pomaga to w rozwoju firmy. Z kolei wykorzystywane źródła wiedzy dostosować trzeba do celu, jakiemu ma służyć nowy zestaw informacji technologicznych i biznesowych, a także do dostępnych środków finansowych i organizacyjnych, jakie można w ich uzyskanie zaangażować.

*Koncentracje wyznaczone zostały za pomocą metody ilorazu lokalizacji. Iloraz lokalizacji (ang. Location Quotient, LQ) – to stosunek liczby firm meblarskich w danej jednostce administracyjnej (np. powiecie) do liczby wszystkich firm w tej jednostce, podzielony przez stosunek liczby wszystkich firm w jednostce do liczby wszystkich firm na obszarze kraju (oraz analogicznie zamiast liczby firm wykorzystując zatrudnienie w meblarstwie). Interpretacja: LQ > 1 – ponadprzeciętna koncentracja, LQ = 1 – liczba odpowiadająca średniej wartości dla wszystkich jednostek, LQ < 1 – mniejsza wartość analizowanego zjawiska na badanym obszarze w stosunku do średniej dla wszystkich jednostek.

TEKST: dr inż. Wojciech Dyba

Autor jest pracownikiem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej.

Artykuł został opublikowany w miesięczniku BIZNES.meble.pl, nr 6-7/2018